Συνηθίζουμε να λέμε πως χωρίς προβλήματα, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος. Πιστεύουμε πραγματικά, πως αν επιτευχθεί κοινωνική αρμονία και ισότητα, εξαφανιστούν η πείνα και οι οικονομικές δυσχέρειες, θα μπορέσουμε να αναπτυχθούμε ως είδος, τόσο επιστημονικά, όσο και πολιτισμικά. Κατά πόσο αυτό ισχύει όμως; Το “Universe 25” ενδεχομένως μας δίνει μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Η παραπάνω απορία γεννήθηκε και στον John B. Calhoun το 1965, οδηγώντας τον στην δημιουργία μιας σειράς πειραμάτων, τα οποία πήραν στην συνέχεια το όνομα “Universe 25”. Προφανώς, μια τέτοιου είδους μελέτη θα ήταν αδύνατον να διεξαχθεί σε ανθρώπους. Όπως πολλοί ερευνητές, έτσι και ο Calhoun προχώρησε στην αμέσως επόμενη λύση: Στα ποντίκια. Πολλές έρευνες διεξάγονται σε ποντίκια, μιας και -όσο περίεργο κι αν ακούγεται- μοιραζόμαστε περίπου 90% των γονιδίων μας με αυτά (το κατά πόσο οι μελέτες αυτές είναι ηθικές ή όχι, είναι μια μεγάλη κουβέντα. Μάλλον για άλλο άρθρο…).
Η αρχή του πειράματος
Η σκέψη του Calhoun ήταν εξαιρετικά πρωτότυπη. Το πείραμα ξεκίνησε με την τοποθέτηση τεσσάρων ζευγαριών ποντικιών μέσα σε μια “ουτοπία” προκειμένου να αναπαραχθούν. Αναφερόμαστε σε “ουτοπία”, καθώς επρόκειτο για ένα περιβάλλον προστατευμένο από κάθε απειλή που θα οδηγούσε σε θάνατο. Το φαγητό και το νερό παρέχονταν σε αφθονία, η θερμοκρασία ήταν ιδανική και παρέχονταν μέρη για ξεκούραση. Σημαντικό είναι, επίσης, ότι σε αυτή την ουτοπία δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος από επίδοξους θηρευτές.
Σχεδόν από την έναρξη κιόλας του πειράματος, παρατηρήθηκε έντονη σεξουαλική δραστηριότητα μεταξύ των ζευγαριών (παρατήρηση αναμενόμενη, καθώς μιλάμε για υγιή ποντίκια, χωρίς κανένα από τα άγχη επιβίωσης). Σύντομα, τα 4 αρχικά ζεύγη άρχισαν να αναπαράγονται και ο πληθυσμός άρχισε να αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Ωστόσο, η περίοδος αυτή δεν κράτησε πολύ. Μόλις ο πληθυσμός έφτασε τα 620 ποντίκια, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα απρόσμενα προβλήματα.
Τα πρώτα σύννεφα στην "ουτοπία"
Τα ποντίκια άρχισαν να οργανώνονται σε ομάδες, και διομαδικές συγκρούσεις άρχισαν να προκύπτουν. Όπως και στις ανθρώπινες σχέσεις, κάποια ποντίκια δεν μπόρεσαν να ταιριάξουν στις ομάδες που δημιουργήθηκαν. Υπό κανονικές, συνθήκες θα μετανάστευαν κάπου αλλού, αυτό όμως, ήταν αδύνατο να συμβεί. Αυτά τα ποντίκια, συνεπώς, απομονώθηκαν κοινωνικά.
Φαίνεται πως τα αρσενικά ποντίκια που απέτυχαν στην κοινωνικοποίηση, σταμάτησαν να δραστηριοποιούνται σε οποιονδήποτε τομέα. Διέκοψαν τις αλληλεπιδράσεις που ενδεχομένως είχαν αναπτύξει προηγουμένως και άρχισαν να δέχονται παθητικά τις επιθέσεις από άλλα αρσενικά, χωρίς να παρουσιάζουν καμία αντίσταση. Περίεργες συμπεριφορές παρατηρήθηκαν και στα θηλυκά ποντίκια. Η απομόνωση συνοδεύθηκε με εκτεταμένη φροντίδα του εαυτού -κυρίως της γούνας τους- και αποφυγή κάθε προοπτικής ζευγαρώματος. Από της άλλη, τα κυρίαρχα αρσενικά -τα οποία ήταν πλήρως ενταγμένα- επιδόθηκαν σε έντονα επιθετική συμπεριφορά χωρίς λόγο, βιασμούς σε θηλυκά και αρσενικά ποντίκια και διαμάχες που πολλές φορές οδηγούσαν στο να γίνουν τα άλλα ποντίκια βορά τους.
Επιπλέον, η αφθονία αγαθών οδήγησε τις μητέρες να παραμελούν τα μικρά τους και -όταν πια η επιθετικότητα κορυφώθηκε- να τα σκοτώνουν. Κάποια στιγμή, το ποσοστό θνησιμότητας βρεφών έφτασε το 90%. Όσα επιζούσαν, δεν είχαν έρθει ποτέ σε επαφή με τυπικές συμπεριφορές ποντικιών και δεν έδειχναν την επιθυμία να αναπαραχθούν ή ακόμα και να αλληλεπιδράσουν κοινωνικά. Την 560η μέρα, το ποσοστό θνησιμότητας έφτασε το 100%, σημαίνοντας την εξαφάνιση του Universe 25.
Τα συμπεράσματα
Ο Calhoun πέρασε σχεδόν όλη την καριέρα του προσπαθώντας να τελειοποιήσει τις μεθόδους μελέτης και επανέλαβε το πείραμα 25 φορές (από όπου και προκύπτει το όνομα universe-25). Είναι αξιοσημείωτο ότι κάθε φορά τα αποτελέσματα ήταν σχεδόν τα ίδια. Ο ίδιος υποστήριξε πως παράγοντες όπως η ένταση, το στρες, το άγχος και η ανάγκη για επιβίωση είναι αυτοί που παρακινούν τους οργανισμούς να εμπλακούν σε κοινωνικές διεργασίες. Για ένα πλάσμα, όπως το ποντίκι, οι σύνθετες συμπεριφορές είναι αυτές της μητρικής φροντίδας, της άμυνας και της ιεραρχικής οργάνωσης μεταξύ και εντός ομάδων. Όταν αυτά δεν ωριμάζουν, δεν αναπτύσσεται η κοινωνική οργάνωση και δεν επιτυγχάνεται η αναπαραγωγή. Αυτό οδηγεί στην σταδιακή εξαφάνιση του είδους.
Σύντομα, ο Calhoun έφτασε σε ένα αρκετά αμφιλεγόμενο συμπέρασμα. Το Universe 25 θα μπορούσε εύκολα να είναι μια μεταφορά για κάθε ανθρώπινη σχέση, γειτονιά και κοινωνία. Προσπαθώντας να υποστηρίξει τη θεωρία του, ο Calhoun συνέδεσε το συμπέρασμά του με την «ηθική έκπτωση» που παρατηρούταν στις αστικές πόλεις κατά τις δεκαετίες ’50-’60. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αυτή η τρομακτική παρομοίωση φαινόταν λογική.
Aναστοχαζόμενοι τα αποτελέσματα και τις ερμηνείες που δόθηκαν, είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε πως η κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου επηρεάζεται από πολλούς άλλους παράγοντες. Μιλάμε για ένα ον αρκετά πιο ανεπτυγμένο, με περίπλοκες και ανωτέρου επιπέδου διεργασίες επεξεργασίας, κρίσης και κοινωνικής σκέψης. Θα ήταν σίγουρα λάθος να πούμε ότι επειδή ένα φαινόμενο παρατηρείται σε κοινωνίες ποντικιών, θα είναι εμφανές και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Δεν παύει, ωστόσο, να είναι ένα πείραμα με εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα, που, σίγουρα, καλούν τον καθένα σε περαιτέρω σκέψη.
Τί θα συμβεί αν κάποιος μας καλύψει κάθε ανάγκη και μας βάλει σε μια συνθήκη ζωής που θα πρέπει απλά να αναπτυχθούμε κοινωνικά; Θα καταστρέφαμε τους εαυτούς μας, όπως τα ποντίκια στο πείραμα, ή θα καταφέρναμε να δράσουμε, ως το ανώτερο ον που υποστηρίζουμε πως είμαστε;
Βιβλιογραφία:
- Calhoun, J. B. (1973) Death squared: The explosive growth and demise of a mouse population. Journal of the Royal Society of Medicine, 66, 80-88.
