Τα social media , από τη «γέννηση» τους, και την πρώτη τους επαφή με τον άνθρωπο άρχισαν να αλλάζουν πολλούς τομείς της ζωής του: την επικοινωνία, την ψυχαγωγία αλλά και την πληροφόρηση. Το διαδίκτυο, γενικότερα, έχει κάνει την πρόσβαση στη γνώση πιο απλή από ποτέ, ενώ τα social media μας έχουν εισαγάγει σε πολλές καινοτομίες. Έχουμε όμως τα πραγματικά εφόδια για να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις πληροφορίες, για να γίνουμε αποδέκτες αυτών των καινοτομιών; Διαθέτουμε ελεύθερη βούληση για να επιλέγουμε το καλύτερο για μας; Το ίδιο το εργαλείο είναι σύμμαχος μας ή «μάχεται» εναντίον μας;
Το μόνο βέβαιο είναι ότι το google μας δίνει απαντήσεις μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου για τα πάντα, ακόμα και για τα θέματα που ακόμη, ως ανθρωπότητα δεν έχουμε λάβει απαντήσεις. Κι όμως αυτό ξέρει τι γίνεται μετά θάνατον, αν υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες, και πολλά άλλα. Αρκεί να θέσεις ένα ερώτημα και θα λάβεις απάντηση από τον -πιο έξυπνο από σένα- αλγόριθμο. Κι όμως παρά την εξυπνάδα του λίγες (ή πολλές) εσφαλμένες απαντήσεις ξεφεύγουν από τον έλεγχο του. Μπορεί, δηλαδή, η τεχνητή νοημοσύνη να εξελίσσεται διαρκώς και να τίθενται φραγμοί στην παραπληροφόρηση, το φαινόμενο της όμως δεν παύει να υπάρχει. Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι πληροφορίες, αληθείς και ψευδείς, σημαντικές και ασήμαντες αναμειγνύονται, βρίσκονται διαθέσιμες στον ιστό και απομένουμε εμείς, αντιμέτωποι με μία οθόνη να προσπαθούμε να διακρίνουμε το σωστό, να σμιλεύσουμε την άποψη μας. Σε αυτό το σημείο δεν μπορούμε παρά να χρησιμοποιήσουμε την κρίση μας, ο σύμμαχος (;) μας δεν μπορεί να μας προσφέρει ούτε κάτι λιγότερο (μία σωστή απάντηση) ούτε κάτι περισσότερο (πολλές, αποκλειστικά σωστές απαντήσεις)- τουλάχιστον προς το παρόν.
Και αναρωτιόμαστε σε αυτό το σημείο αν οι τεχνολογικοί κολλοσοί (Facebook, Google) προσπαθούν άραγε να μας βοηθήσουν να καλλιεργήσουμε την περίφημη κριτική μας σκέψη ή μήπως, τελικά, ορισμένες φορές εκμεταλλεύονται την… έλλειψη της για να πετύχουν τους δικούς τους σκοπούς. Τα social media, συγκεκριμένα, προβλέπουν τις «αδυναμίες» μας και πολλές φορές τις εντείνουν, μας κάνουν να γινόμαστε υπερκαταναλωτικοί, να εστιάζουμε σε «λάθος» πράγματα, να φανατιζόμαστε. Ταυτόχρονα, για να διατηρήσουν τους χρήστες τους ενεργούς και να «κερδίσουν» από αυτούς, φροντίζουν να μας διοχετεύουν με περιεχόμενο που θέλουμε. Αλλά είναι αυτό που πραγματικά θέλουμε τελικά; Μήπως τα ίδια τα μέσα, εκμεταλλεύονται την αδύναμη κρίση μας για να διαμορφώσουν τις προτιμήσεις και να μας κάνουν δέσμιους αυτών;
Ο πρώην αντιπρόεδρος του Facebook, Chamath Palihapitiya, στα πλαίσια ομιλίας του στο Stanford Graduate School of Business για την επίδραση των social media, σημείωσε πως «Δεν το καταλαβαίνετε αλλά σας προγραμματίζουν… όμως τώρα πρέπει να αποφασίσετε πόσα είστε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε, πόση από τη διανοητική σας ανεξαρτησία». Αυτό που θέλει να μας τονίσει είναι ότι όλα αυτά που ανέφερα μπορούν να γίνουν μόνο με την άδεια μας, μόνο αν αφήσουμε τα χιλιάδες ερεθίσματα αφιλτράριστα, να μας επηρεάζουν εξίσου, χωρίς καμία διάκριση! Το μυστικό είναι να επιλέγουμε τι θα δούμε, τι θα λάβουμε προς επεξεργασία, τι θα υπολογίσουμε και τι όχι! Η έξυπνη χρήση των social media, σε συνδυασμό με την επίγνωση των δυνατοτήτων του κάθε μέσου είναι ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τις «παγίδες» κατά τη χρήση τους.
Για παράδειγμα, το Instagram που εξελίσσεται σε ένα εξαιρετικό σύγχρονο εργαλείο, του οποίου οι θετικές επιδράσεις είναι πολλές, ΔΕΝ μπορεί να μας προσφέρει παρά μια επιφανειακή γνώση για ένα θέμα, για τον απλούστατο λόγο ότι βασίζεται στην εικόνα. Από αυτό μόνο ερεθίσματα μπορούμε να λάβουμε, αλλά η γνώση για ένα θέμα απαιτεί έρευνα, σκέψη και πολλά άλλα. Μία λεζάντα σε μία φωτογραφία στο Instagram, ναι, μπορεί να μας κάνει σκεφτούμε, να προβληματιστούμε, αλλά δεν παύει να παραμένει μία λεζάντα, με περιορισμένες «δυνατότητες». Ο κύριος προορισμός του συγκεκριμένου μέσου δεν είναι αυτός, και σημαντικό είναι να το έχουμε υπόψιν μας κατά τη χρήση του.
Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη του κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν σχετικά με μία από τις απρόβλεπτες συνέπειες του διαδικτύου, τη δημιουργία του ισοδύναμου «μιας κλειστής κοινότητας» (ή gated community). Ερευνητές έχουν παρατηρήσει ότι μπορεί στον ιστοχώρο να υπάρχει η πολυφωνία, αλλά οι χρήστες συνηθίζουν να περνούν τον χρόνο τους με τους ομοϊδεάτες τους. Οπότε, το ότι ενημερωνόμαστε μέσω του διαδικτύου, που είναι το κατ’ εξοχην φιλελεύθερο μέσο, δεν αποτελεί από μόνο του εγγύηση για τη διαμόρφωση σφαιρικής άποψης για κάτι!
Η αποχή από τον ψηφιακό κόσμο, ο οποίος είναι κομμάτι της εξέλιξης δεν είναι λύση, αλλά απλώς μία ακόμα κενή θεωρία χωρίς νόημα. Το ζήτημα είναι να αποδίδουμε στα social media το χρόνο και την αξία που τους αρμόζει, να μην αρκούμαστε στην επιφανειακή γνώση αλλά να ψάχνουμε το κάτι παραπάνω, αυτό που δεν παρουσιάζεται με την πρώτη ευκαιρία μπροστά μας. Ας βοηθήσουμε εμείς το facebook, το Instagram να μας προσφέρουν τα εργαλεία για να εξελιχθούμε.
Αν θες να δεις την επίδραση των social media στην κοινωνική ζωή, αλλά και στη διαμόρφωση των πολιτικών πραγμάτων δεν έχεις παρά να ρίξεις μια ματιά στα ντοκιμαντέρ του Netflix «The Social Dilemma» (2020), «The Great Hack» (2019). Όμως προσοχή πριν σχηματίσεις άποψη ΨΑΞΕ, και ίσως τότε βρεις την απάντηση που δεν σου φαίνεται απλώς, αλλά είναι και πειστική.
” Τechnology: simultaneous utopia and dystopia”
Google employee, Tristan Harris (the social dilemma)
