Με ρώτησε λοιπόν πολύς κόσμος, ποια είναι τα σχέδιά μου για το Πάσχα. Όντας Κερκυραία εγώ, απαντούσα ότι προφανώς θα γυρίσω πίσω στο νησί μου, όπου το Πάσχα είναι η εποχή του χρόνου για την οποία όλοι οι Κερκυραίοι αδημονούν. Ίσως έχετε ακούσει για το έθιμο των “μπότιδων“, για τα φαντασμαγορικά βεγγαλικά και για τις πολλές φιλαρμονικές. Εδώ έρχομαι εγώ για να σας παραθέσω μερικά από τα κερκυραικά πασχαλινά έθιμα και επίσης να σας δώσω μία ματιά στις φιλαρμονικές της Κέρκυρας “εκ των έσω”.
- Κυριακή των Βαΐων
Ή όπως λέμε εδώ, η “Κυριακή των Βαγιώνε”. Ο πολιούχος του νησιού είναι ο Άγιος Σπυρίδωνας, με τον οποίο οι Κερκυραίοι έχουν μία αρκετά ιδιαίτερη σχέση. Θα τους ακούσετε να ορκίζονται και να προσεύχονται στο όνομά του (“Ω μα τον Άγιο!”) ή ακόμα και να βλασφημούν. Πάντως έχουνε το φιλότιμο και για κάθε θαύμα που έκανε ο Άγιος για το νησί, να οργανώνουν και λιτανεία! Έτσι έχει καθιερωθεί και κάθε Κυριακή των Βαΐων να πραγματοποιείται η λιτανεία του Σκηνώματός του, ως ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από την επιδημία της πανώλης το 1630.
Το Σκήνωμα περιφέρεται κατά μήκος των παλαιών Ενετικών τειχών της πόλης κάνοντας αρκετές στάσεις για δεήσεις και παρακλήσεις. Η Λιτανεία των Βαΐων αν και είναι πραγματικά αρκετά κουραστική, ειδικά για τους μουσικούς των 18 φιλαρμονικών που συμμετέχουν (3 μεγάλες της πόλης και 15 μικρότερες από τα χωριά), είναι μες στις καρδιές των κατοίκων του νησιού, και για αυτό συνεχίζεται να πραγματοποιείται κάθε χρόνο.
- Μεγάλη Δευτέρα – Μεγάλη Τετάρτη
Τις μέρες αυτές, σε κάθε γωνιά της πόλης της Κέρκυρας, όλο και κάποια συναυλία από φιλαρμονική ή χορωδία θα υπάρχει. Παράλληλα, οι τρεις φιλαρμονικές της πόλης, (Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας https://www.fek.gr/ , Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος https://femantzaros.com/ , Φιλαρμονική Εταιρεία Καποδίστριας https://www.facebook.com/CorfuPhilharmonic/ ) ξεκινούν τις πρόβες για τις μάρτσιες των επιταφίων της Μ. Παρασκευής και του Μ. Σαββάτου.
Αυτές τις μέρες ο αριθμός των μουσικών στις φιλαρμονικές είναι πολύ μεγαλύτερος από ότι συνήθως, καθώς πολύς κόσμος έρχεται στην Κέρκυρα μόνο και μόνο για να “βγει” όπως λέμε, την Μεγάλη Εβδομάδα. Φοιτητές που γυρίζουν στις οικογένειές τους (καλή ώρα), συγγενείς μουσικών που βρίσκουν την ευκαιρία να αποτελέσουν μέρος της κερκυραϊκής παράδοσης και ακόμα φίλοι και συνάδελφοι μουσικοί από πολλές χώρες του εξωτερικού!
- Μεγάλη Πέμπτη
Είναι η μέρα που η Κέρκυρα ρίχνει το instagram με τις άπειρες φωτογραφίες από τα “μοβ φανάρια”. Η Μ. Πέμπτη λοιπόν είναι η μέρα όπου τα φώτα στα βόλτα (καμάρες) στο Λιστόν φωτίζονται με μοβ χρώμα -τα οποία προετοιμάζουν το πένθος που θα ακολουθήσει τις επόμενες μέρες. Βέβαια αρκετές χρονιές τα φανάρια παίρνουν αυτό το χρώμα και μερικές μέρες πιο πριν, όπως Μ. Τρίτη ή Μ. Τετάρτη. Ταυτόχρονα, εφόσον είναι η τελευταία μέρα πριν την Μ. Παρασκευή, είναι και η τελευταία πρόβα των φιλαρμονικών. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο θα δείτε ορδές ανθρώπων να στέκονται κάτω από τα κτήρια των φιλαρμονικών, ώστε να μπορέσουν να ακούσουν τις πένθιμες μελωδίες που εκτελούνται από αυτές.
- Μεγάλη Παρασκευή
Είναι η μέρα που οι μουσικοί των φιλαρμονικών είναι απόλυτα αφιερωμένοι στις φιλαρμονικές τους. Από το μεσημέρι ξεκινά η περιφορά των επιταφίων όλων των εκκλησιών της πόλης της Κέρκυρας. Θα μου πείτε σιγά το σπουδαίο, παντού γίνεται αυτό. Ναι, όμως έχει κάθε εκκλησία και ένα τμήμα φιλαρμονικής να την ακολουθεί; Οι τρεις φιλαρμονικές χωρίζονται σε τμήματα και το κάθε τμήμα αναλαμβάνει κάθε χρόνο συγκεκριμένες εκκλησίες, ώστε να μοιραστούν σε όλες. Βέβαια, εκτός από φιλαρμονική, οι επιτάφιοι συνοδεύονται από χορωδία, μεγάλα κεριά «τόρτσες», μανουάλια και πανύψηλα λάβαρα και φλάμπουρα «σκόλες». Συνοδεύονται επίσης από σχολεία, προσκόπους, οδηγούς και Ερυθροσταυρίτισσες. Οι επιτάφιοι της πόλης είναι 33 “όπως και τα χρόνια του Χριστού”.
Μόλις τελειώσουν όλοι αυτοί οι επιτάφιοι, γύρω στις 9 το βράδυ, οι μουσικοί μαζεύονται ξανά στις φιλαρμονικές τους, και τα υπόλοιπα τμήματα συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένα σημεία κι ετοιμάζονται για αυτόν που αποκαλούν “τον μεγάλο επιτάφιο”, δηλαδή τον επιτάφιο της Μητρόπολης. Αυτός συνοδεύεται από τις 3 φιλαρμονικές, τον Ιερό Κλήρο και τις Αρχές του τόπου, καθώς βέβαια και από χορωδίες, σχολεία κλπ κλπ. Οι φιλαρμονικές παίζουν πένθιμα εμβατήρια, χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αλλαγή του ύφους τους από πένθιμο και μελαγχολικό προς εύθυμο και ελπιδοφόρο προς το τέλος τους. Η περιφορά του επιταφίου της μητρόπολης λήγει αργά το βράδυ, συνήθως μετά τα μεσάνυχτα, στην Μητρόπολη της Κέρκυρας.
- Μεγάλο Σάββατο
Το Μεγάλο Σάββατο είναι η μέρα της Μεγάλης εβδομάδας με τα περισσότερα έθιμα, ξεκινώντας μάλιστα από νωρίς νωρίς το πρωί, ή όπως θα λέγαν στην Κέρκυρα “μπονώρα”.
- Σεισμός και Πρώτη Ανάσταση
Νωρίς το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, στις 6.00πμ, στον Ιερό Ναό της Παναγίας των Ξένων, αναβιώνει το έθιμο του σεισμού που προκαλείται με θόρυβο και κούνημα όλων των εικόνων και καντηλιών του ναού. Οι πιστοί χτυπούν τα στασίδια προκειμένου να προκαλέσουν τεχνητό σεισμό και να αναπαραστήσουν το σεισμό που ακολούθησε την Ανάσταση του Ιησού, σύμφωνα με την Αγία Γραφή
- Λιτανεία-Επιτάφιος του Αγίου Σπυρίδωνα
Στις 9.00 πμ. από το Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα ξεκινά η λιτανεία του Αγίου που καθιερώθηκε το 1550, όταν η Κέρκυρα σώθηκε από λιμό. Ταυτόχρονα γίνεται και η περιφορά του Επιταφίου, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας, όπου οι επιτάφιοι βγαίνουν τη Μ. Παρασκευή. Είναι ένα έθιμο που διατηρείται από το 1574. Οι Βενετοί, για λόγους ασφαλείας απαγόρευσαν στους Ορθόδοξους την περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή. Επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του Αγίου το Μεγάλο Σάββατο. Οι Κερκυραίοι από τότε, βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα μαζί με το Σκήνωμα του Αγίου. Την πομπή ακολουθούν οι τρεις μεγάλες Φιλαρμονικές της πόλης της Κέρκυρας, παίζοντας και πάλι πένθιμες μάρτσιες. Το κλίμα εξακολουθεί να είναι πένθιμο και όλοι οι Κερκυραίοι, μουσικοί και μη, γεμάτοι συγκίνηση ακούν (ή παίζουν).
Για μένα προσωπικά, δεν έχει υπάρξει φορά που να είμαστε στον δρόμο παίζοντας την Calde Lacrime και να μην έχω τουλάχιστον βουρκώσει.
- Οι “Μπότηδες”
Στις 11 πμ., με το σήμα της πρώτης Ανάστασης και όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει το «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν», οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της πόλης χτυπούν χαρμόσυνα και οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια τους ή τα παράθυρά τους ρίχνουν τους μπότηδες. Οι μπότηδες είναι πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι, δεμένα με κόκκινες κορδέλες . Τα μπαλκόνια και τα παράθυρα είναι στολισμένα με ένα κόκκινο πανί.
Είναι ένα έθιμο που γιορτάζεται μόνο στην Κέρκυρα και που έχει ρίζες από τα ενετικά χρόνια της κατοχής του νησιού. Οι Βενετοί τότε καθολικοί έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά, ως «φόρο» στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι ορθόδοξοι Κερκυραίοι, υιοθέτησαν το έθιμο και το μετέφεραν χρονικά στο Πάσχα, όπου οι Ενετοί τους επέτρεπαν να γιορτάσουν μόνο το μεσημέρι.
Το σπάσιμο των κανατιών συμβολίζει την απομάκρυνση της κακοτυχίας, γι αυτό μέχρι και σήμερα τα κομμάτια από τους σπασμένους «μπότηδες» τα παίρνουν στο σπίτι τους οι Κερκυραίοι αλλά και πολλοί επισκέπτες του νησιού, προκειμένου να τους φέρουν καλοτυχία και ευμάρεια.
Και αυτό το έθιμο συνοδεύεται από τις φιλαρμονικές του τόπου. Αμέσως μόλις ολοκληρωθεί το σπάσιμο των κανατιών, οι Φιλαρμονικές βγαίνουν και πάλι στους δρόμους της πόλης, ξεκινώντας από την Μητρόπολη, παίζοντας το αλέγρο μαρς «Μην φοβάστε Γραικοί» ή απλώς τους “Γραικούς”. Είναι μία μελωδία πολύ απλή και γνώριμη στους Κερκυραίους, και αποτελεί συχνό “αστείο-πείραγμα” το να τραγουδήσει κάποιος την μελωδία αυτή θριαμβευτικά όταν κάποιος άλλος σπάσει κάτι ή γενικότερα κάνει κάποιου είδους ζημιά.
- Το έθιμο της “Μαστέλας”
Το έθιμο της Μαστέλας διαδραματίζεται στην περιοχή της Πίνιας, στο παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης. Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι τοποθετούν ένα βαρέλι γεμάτο νερό και στολισμένο με λουλούδια και κορδέλες και καλούν περαστικούς να ρίξουν κέρματα κάνοντας μια ευχή. Την ώρα της Πρώτης Ανάστασης, κάποιος πέφτει μέσα και μαζεύει τα νομίσματα. Πριν μερικούς αιώνες όταν ξεκίνησε το έθιμο, οι κάτοικοι έπιαναν κάποιον περαστικό, ο οποίος περπατούσε ανυποψίαστα στην πόλη και τον πέταγαν μέσα στο βαρέλι για να μαζέψει τα νομίσματα.
- Ανάσταση – Πυροτεχνήματα
Τα μεσάνυχτα του Μ. Σαββάτου, με το που ο ιερέας της εκκλησίας πει το “Χριστός Ανέστη”, όπως και παντού, σε κάθε εκκλησία υπάρχουν βεγγαλικά. Στην Κέρκυρα όμως, η πλατεία Σπιανάδα και όχι μόνο, γεμίζει με νησιώτες κι επισκέπτες, και με το “Χριστός Ανέστη” ο ουρανός κυριολεκτικά φωτίζεται με πυροτεχνήματα πάσης φύσεως και χρώματος, και ταυτόχρονα οι φιλαρμονικές παίζουν ξανά τους “Γραικούς”, έκφραζοντας έτσι το νησί την ευχαρίστησή του με τα χαρμόσυνα νέα της Ανάστασης του Κυρίου.
Και κάπως έτσι τελειώνουν τα βασικά και κυριότερα έθιμα της Κέρκυρας για το Πάσχα. Το να περάσει κάποιος το Πάσχα του στην Κέρκυρα είναι μία πολύ όμορφη και ξεχωριστή εμπειρία την οποία προτείνω στον καθένα ξεχωριστά. Όσο για εσάς τους μουσικούς που διαβάζετε το άρθρο, βρείτε οπωσδήποτε κάποιον να σας προσκαλέσει να παίξετε σε φιλαρμονική και θα με θυμηθείτε.
Σας εύχομαι καλό και πολύ μουσικό Πάσχα, από την πανέμορφη Κέρκυρα!
