Η επετειακή χρονιά του 2021 κοντοζυγώνει. Λίγοι μήνες έχουν απομείνει για τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης.
Σκόρπιες αναμνήσεις από τα σχετικά πρόσφατα μαθητικά μου χρόνια έρχονται καταπάνω μου. Ήρωες και οπλαρχηγοί, όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Διάκος, γεγονότα και μάχες, σαν τα Δερβενάκια, Εθνοσυνελεύσεις, Φιλέλληνες με δημοφιλέστερο το Λόρδο Βύρωνα, η Φιλική Εταιρεία (το γνωστό “Ξανθό τσουκάλι…”), αυτά και ακόμη περισσότερα, τα λησμονημένα και κλεισμένα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, νομίζω πως ήρθε ο καιρός να τα ξεσκονίσουμε.
Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Τον Διονύσιο Σολωμό τον έχουμε συνυφασμένο με τις δύο πρώτες στροφές του ποιήματος <<Ύμνος εις την Ελευθερίαν>>, οι οποίες αποτελούν τον Εθνικό μας Ύμνο. Φυσικά δεν έχει γράψει μόνο αυτό, αλλά πλήθος έργων· ένα εκ των κορυφαίων οι <<Ελεύθεροι Πολιορκημένοι>>.
Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι απασχόλησαν το Σολωμό όσο κανένα άλλο ποίημα. Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Οθωμανούς η οποία διήρκεσε ένα χρόνο, από το 1825 μέχρι την ηρωική έξοδο την Κυριακή των Βαΐων του 1826. Οι Μεσολογγίτες στο διάστημα αυτό αγωνίστηκαν σθεναρά και αντιστάθηκαν όχι μόνο στον εχθρό αλλά και σε ισχυρότερους πειρασμούς, όπως το κάλεσμα ζωής της Φύσης.
Το έργο περιγράφει τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας λίγο πριν το Πάσχα. Ο κλοιός στενεύει, τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια λιγοστεύουν δραματικά, η πείνα, η εξαθλίωση και οι κακουχίες φτάνουν στο ζενίθ, η κατάσταση είναι τραγικότατη. Το φρόνημα και η ψυχική δύναμη όμως όλο και θεριεύουν υπερβαίνοντας τα όρια της αντοχής. Στο σημείο αυτό οι υπερασπιστές και οι άμαχοι του Μεσολογγίου αποφασίζουν να θυσιαστούν με σκοπό την κατάκτηση της πνευματικής τους ελευθερίας την ίδια στιγμή που η Φύση βρίσκεται στην κορύφωση της ζωής και της αναγέννησης.
Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Ευγένιος Ντελακρουά
Ελεύθεροι και Πολιορκημένοι
Ας επανέλθουμε στα καθ’ ημάς. Η καραντίνα βρίσκεται στα τελευταία της, τα ψυχικά αποθέματα “πνέουν τα λοίσθια” και όλοι ετοιμαζόμαστε σιγά-σιγά για την πολυπόθητη ένδοξη έξοδο. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι λοιπόν με την ευρύτερη έννοια. Βέβαια όχι γενικώς και αδιακρίτως, καθώς υπάρχουν και οι εξαιρέσεις: οι “Ελεύθεροι και Πολιορκημένοι”
Ο τίτλος από το έργο του Σολωμού υποδηλώνει κάτι το οξύμωρο, κρύβει αντίθεση και εναντίωση. Ελεύθεροι αλλά Πολιορκημένοι, Ελεύθεροι αν και Πολιορκημένοι, ενώ είναι ελεύθεροι παραμένουν πολιορκημένοι, ενώ παραμένουν ελεύθεροι είναι πολιορκημένοι και πάει λέγοντας. Οι δύο αυτές λέξεις συνδέονται με ισοδυναμία· από τη μια πηγαίνεις στην άλλη και τούμπαλιν. Από την άλλη οι δικοί μας “Ελεύθεροι και Πολιορκημένοι” σχετίζονται συμπλεκτικά. Οι ίδιες λέξεις απλώς συνυπάρχουν· πάλι υπάρχει αντίθεση, αλλά νοηματική.
Με την παραλλαγή “Ελεύθεροι και Πολιορκημένοι” προσπαθώ να σκιαγραφήσω το προφίλ μερικών, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού έκαναν πράξη το στίχο <<Θα ζήσω ελεύθερο πουλί και όχι κορόιδο στο κλουβί>>. Αυτοί δεν αντιλήφθηκαν τις έννοιες της ελευθερίας και της πολιορκίας σαν ένα-έτερον εκάτερον. Γι αυτό παρερμήνευσαν την πρώτη σαν ασυδοσία και τη δεύτερη σαν αθέμιτο περιορισμό, αποκαλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο το αχαλίνωτο στοιχείο του ανθρώπινου χαρακτήρα.
Εξηγούμαι για να μην παρεξηγούμαι: τα τελευταία δεν έχουν σκοπό να θίξουν κάποιον προσωπικά· περιγράφουν απλώς μια πτυχή της σύγχρονης κοινωνικής (καραντινάτης) πραγματικότητας. Και για ένα πιο φιλοσοφικό φινάλε: η ελευθερία είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει κατά καιρούς το ανθρώπινο γένος μέσα από πολέμους, επαναστάσεις, συνθήκες ειρήνης, έργα τέχνης, ποιήματα… Όλα αυτά όμως για το σύγχρονο άνθρωπο, τον άνθρωπο του 21ου αιώνα, που ατενίζει τους ορίζοντες της προόδου, της τεχνολογίας και της ανάπτυξης, φαντάζουν απλώς ιστορία. Για αυτόν η ελευθερία δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα κεκτημένο δικαίωμα που κάποιοι, κάπου, κάποτε αγωνίστηκαν να την κερδίσουν. Ήγγικεν λοιπόν η ώρα της αναθεώρησης. Από όλους. Μηδενός εξαιρουμένου. Κοινός και μοναδικός σύμμαχος η Ιστορία.
