Δε χρειάζεται να είσαι γνώστης της ιστορίας της τέχνης για να ξέρεις πως στους κλασικούς πίνακες πολύ σπάνια συναντάς υπογραφές με γυναικεία ονόματα. Ένα τέτοιο όνομα που έγραψε ιστορία τον 17ο αιώνα ήταν η Αρτεμίσια Τζεντιλέσκι. Στην εποχή μας συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους εκπροσώπους του πρώιμου μπαρόκ και θεωρείται η πιο ικανή ακόλουθος του Καραβάτζιο. Στενά συνδεδεμένη με το φεμινιστικό κίνημα, η Αρτεμισία ζωγραφίζει σκληρούς, ρεαλιστικούς πίνακες με γυναίκες πρωταγωνίστριες που εναντιώνονται με θάρρος στην πατριαρχική συνθήκη.
Μαθητεύει για πολλά χρόνια κοντά στον πατέρα της, Οράτσιο Τζεντιλέσκι, δημοφιλή ζωγράφο της εποχής. Όταν πια της έχει διδάξει όσα ήξερε, η νεαρή ζωγράφος προσπαθεί, μάταια όμως, να εισαχθεί στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Το αναντίρρητο ταλέντο της δεν είναι αρκετό για να ξεπεράσει το κώλυμα που της θέτει το φύλο της. Ο πατέρας της, που πιστεύει πολύ σ΄ αυτήν, δεν το βάζει κάτω. Την εποχή εκείνη ο Οράτσιο δούλευε σε ένα μεγάλο έργο με τον ξακουστό ζωγράφο, Αγκοστίνο Τάσσι, τον οποίο επέλεξε για δάσκαλο της κόρης του. Κοντά του θα μάθαινε την τεχνική της προοπτικής στην οποία ο Αγκοστίνο ήταν ειδήμων. Ο άντρας βιάζει την έφηβη στο ατελιέ του στα πρώτα τους μαθήματα. Για να αποφύγει τυχόν κατηγορίες αλλά και να συνεχίσει να έχει ερωτικές σχέσεις με την κοπέλα, ο Τάσσι της υπόσχεται πως θα την παντρευτεί και αυτή θέλοντας απεγνωσμένα να αποκαταστήσει την τιμή της, δέχεται. Σχεδόν ένα χρόνο μετά, ακόμη δεν την έχει ζητήσει σε γάμο και ούτε έχει πρόθεση να το κάνει. O Οράτσιο Τζεντιλέσκι, αγανακτισμένος, αποφασίζει να κινηθεί δικαστικά.
Ακολούθησε μια πολύμηνη δίκη με βασανιστικές και τραυματικές σκηνές για την καλλιτέχνιδα. Ο θύτης καταδικάστηκε τελικά σε ποινή εννιά μηνών. Η Αρτεμίσια αμέσως μετά έφυγε στη Φλωρεντία και τον ίδιο χρόνο παντρεύτηκε. Από εκεί και έπειτα η καριέρα της απογειώθηκε. Στις αρχές του 1600 η Αρτεμίσια έλαβε μερικές από τις υψηλότερες αμοιβές που δόθηκαν ποτέ σε γυναίκα. Το 1614 έγινε μάλιστα η πρώτη γυναίκα μέλος της Accademia delle Arti del Disegno.
…το όνομα και μόνο μιας γυναίκας γεννά την αμφιβολία, πριν ακόμη δουν και κρίνουν το έργο της…
Αρτεμίσια Τζεντιλέσκι, γράμματα προς το εραστή της, 1649
Η Αρτεμίσια ακολουθεί πιστά τη μέθοδο του Καραβάτζιο σε ό,τι αφορά τη θεματογραφία και την τεχνική. Οι πίνακές της έχουν νυχτερινό φωτισμό και οι φιγούρες μοιάζουν σαν να φωτίζονται με προβολείς. Ζωγραφίζει έργα σκοτεινά, βίαια και σκηνές γεμάτες ένταση και σασπένς. Το πρώτο έργο που της αποδίδεται, Η Σουζάνα και οι Γέροντες, το ζωγράφισε όταν ήταν μόλις 17 ετών. Ήδη, από το πρώτο αυτό αριστούργημα, φαίνεται η διάθεση της να σχολιάσει την αντρική βία, θύμα της οποίας υπήρξε έπειτα και η ίδια.
Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφρένη
Θα πρέπει να δεχτούμε ότι πρόκειται για τον πιο αναγνωρίσιμο πίνακα της. Η συγκεκριμένη σκηνή έχει ζωγραφιστεί από πολλούς καλλιτέχνες της εποχής, συμπεριλαμβανομένου του Καραβάτζιο. Η βιβλική αυτή ιστορία θέλει την Ιουδήθ να αποκεφαλίζει τον Ολοφρένη με τη βοήθεια της υπηρέτριας της, απελευθερώνοντας έτσι την πόλη της από την πολιορκία που επέβαλε ο στρατός του. Η Αρτεμισία, λοιπόν, διαλέγει να απεικονίσει ακριβώς την κορύφωση της σκηνής, τη στιγμή του αποκεφαλισμού.
Άρτιο δείγμα νατουραλισμού, η Ιουδήθ κρατά σφιχτά το μαχαίρι με το ένα της χέρι και με το άλλο κρατά το κεφάλι του αρχιστράτηγου από τα μαλλιά, ώστε να μην μπορεί να το σηκώσει από το στρώμα. Το αίμα που αναβλύζει από τον λαιμό του φαίνεται να έχει ζωγραφιστεί με τη μεγαλύτερη επιμέλεια. Οι δύο γυναικείες φιγούρες είναι φιγούρες δύναμης, με στιβαρά, σχεδόν αντρικά, χέρια και με σίγουρες λαβές, καταφέρνουν από κοινού να ακινητοποιήσουν τον άντρα. Η ψυχολογική ένταση της σκηνής ισορροπείται στα πρόσωπα των γυναικών. Δεν υπάρχει αποτροπιασμός κι αγωνία, παρά μόνο η έκφραση της έντονης συγκέντρωσης κι αποφασιστικότητας.
Ο πίνακας αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον αν αναλογιστεί κανείς πως αποτελεί αυτοπροσωπογραφία. Η Ιουδήθ είναι η ίδια η Αρτεμισία ενώ ο Ολοφρένης δεν είναι άλλος από τον Αγκοστίνο Τάσσι, τον άντρα που τη βίασε.
Πολλοί υποστηρίζουν, κι όχι αδίκως, πως η Αρτεμίσια πήρε εκδίκηση με το πινέλο γι’ αυτό που της συνέβη. Ζωγραφίζοντας τον εαυτό της ως Ιουδήθ, το βίωμά της γίνεται ταυτόχρονα πηγή έμπνευσης αλλά και εξιλέωσης. Η ηρωίδα αιχμαλωτίζει τον βιαστή της και τον σφαγιάζει. Δεν νιώθει οίκτο για το θύμα της· είναι αποφασιστική, σκληρή, σίγουρη.
Στην εκδοχή της Τζεντιλέσκι παρατηρείται μία ενδιαφέρουσα απόκλιση από τις παραλλαγές της ίδιας σκηνής, που ζωγραφίστηκε από πολλούς άλλους καλλιτέχνες. Η υπηρέτρια της Ιουδήθ είναι συνήθως μια μεγάλη γυναίκα, που στέκεται παθητικά στο παρασκήνιο και παρακολουθεί. Η Αρτεμισία, όμως, ζωγραφίζει την υπηρέτρια ως μία νεαρή, χειροδύναμη γυναίκα, που παίρνει ενεργό δράση στον αποκεφαλισμό του Ολοφρένη. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Η αλληλεγγύη για την απελευθέρωση του φύλου από την καταπίεση.
Η Σουζάνα και οι Γέροντες
Η Ιαήλ και ο Σισάρα
Η Νύφη Κορσίκα και ο Σάτυρος
Η Ιουδήθ και η Υπηρέτρια
Η Ιουδήθ και η Υπηρέτρια
