Στις μέρες, μας όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει για την ατομική ευθύνη. Η φράση αυτή, λόγω της πανδημίας, είχε καταστεί η κορωνίδα των αναφορών, όχι μόνο των κυβερνήσεων παγκοσμίως, αλλά και της επιστημονικής κοινότητας. Μετέπειτα, άρχισαν να καλούνται σε αυτήν και οι απλοί πολίτες. Γνωρίζουμε όμως ως πολίτες τί εστί “ατομική ευθύνη”; Μήπως απλώς την χρησιμοποιούμε όταν μας βολεύει, με στόχο να κατακρίνουμε τους συμπολίτες μας, αποποιούμενοι των ευθυνών μας;
Η ατομική ευθύνη έχει οριστεί από κοινωνιολόγους και πολιτικούς επιστήμονές, ως το δικαίωμα, αλλά και η υποχρέωση να εφαρμόζει κανείς τους νόμους και κανόνες της κοινωνίας. Η δική μου προσπάθεια σε αυτό το άρθρο είναι να καταφέρω να παραθέσω μια διαφορετική οπτική του Τζόρτζ Όργουελ, ενός συγγραφέα ο οποίος στιγμάτισε με τις ιδέες και τις απόψεις του, όχι μόνο την δική του εποχή αλλά και τις επόμενες. Η ερμηνεία που θα παρουσιαστεί όσον αφορά το ζήτημα της ατομικής ευθύνης είναι επίκαιρη, περισσότερο από ποτέ.
Ο Όργουελ, λοιπόν, στο βιβλίο του “Ο Μεγάλος Αδερφός” προβαίνει αρχικά στην παρουσίαση μίας φανταστικής κοινωνίας, οπού οι άνθρωποι λειτουργούν μηχανικά ή, πολύ περισσότερο, έχουν “μάθει” να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο. Έτσι, ενώ φαίνεται με την πρώτη ανάγνωση, ότι κατακερματίζει και ασκεί δριμεία κριτική στο πολιτικό σύστημα, εντούτοις, καταλήγει στο να επιρρίπτει τις ευθύνες για τα δεινά της κοινωνίας, στους ίδιους τους πολίτες. Πώς το πετυχαίνει, όμως, αυτό;
Ο Όργουελ δίνει μεγάλη βαρύτητα στην ιδιότητα του πολίτη, στη ιδιότητα εκείνη, που είναι η βάση της δημιουργίας της ίδιας της κοινωνίας. Άν η βάση και τα θεμέλια είναι σαθρά, τότε και ολόκληρο
το οικοδόμημα είναι επιρρεπές στην πτώση. Αν ο ίδιος ο πολίτης δεν είναι επιφορτισμένος με τις αξίες της προσφοράς, της πειθαρχίας, της νομιμότητας ή, εν πάση περιπτώσει, αν δεν εμπιστεύεται την ίδια του την επιλογή, τότε είναι σαφές ότι δεν θα είναι ικανός, να αποδεχθεί τις ευθύνες και τις συνέπειες των πράξεων του. Ο Όργουελ αναφέρει χαρακτηριστικά μέσα στο βιβλίο:
“Σχεδόν όλα τα παιδιά αυτές τις μέρες είναι τρομερά… Με τέτοιες οργανώσεις σαν τους κατασκόπους, τα παιδιά μεταβάλλονται συστηματικά σε μικρούς αγρίους που δεν μπορούσε να δαμάσει κανείς".
“Άνθρωποι που μετά βίας μπορούσαν να διαβάσουν και να γράψουν, όταν επρόκειτο για το λαχείο, αποδεικνύονταν ικανοί για πολύπλοκους λογαριασμούς, να εκτελούν άθλους της μνήμης.”
Φυσικά, η εν λόγω αναφορά δεν μεταφέρει την ευθύνη στα παιδιά, καθώς αυτά είναι μιμητικά όντα. Η ευθύνη μεταφέρεται στα μέλη της κοινωνίας τα οποία μεταλαμπαδεύουν στα παιδιά τις συμπεριφορές και τις στάσεις, οι οποίες θα οδηγήσουν στο να αντιμετωπίζονται μετέπειτα στην ζωή τους ως “ενήλικα παιδιά”. Τα “Μεγάλα” αυτά παιδιά, δεν θα γνωρίζουν ούτε τα δικαιώματα, ούτε και τις υποχρεώσεις τους. Θα παραβλέπουν το γεγονός πως η ελευθερία πέρα από αυτονομία και ανεξαρτησία σημαίνει και ευθύνη. Ευθύνη να είμαι ικανός να προστατεύω εμένα και τους γύρω μου. Να δρω στα πλαίσια της κοινωνίας με υπευθυνότητα και σεβασμό.
Μήπως, τελικά, το “Big Brother Watching You” αναφέρεται στον ενήλικο και ώριμο εαυτό μας, στην συν-είδησή μας; Σε αυτά που γνωρίζουμε ότι είναι καλό να κάνουμε, όχι μόνο για εμάς αλλά και για τους γύρω μας; Ίσως ο Όργουελ να αποτελεί τον ” Μεσσία” και της δικής μας εποχής. Οι παραπάνω θέσεις αποτελούν τροφή για σκέψη. Για μια γενιά που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, ενδέχεται το κλειδί να βρίσκεται πρώτα και πάνω απ’ όλα στην αλλαγή του ίδιου της του εαυτού.
Βιβλιογραφία
Όργουελ, Τζ., 1999 «1984 Ο Μεγάλος Αδερφός», Νίνα Μπαρντή (μτφ), Αθήνα, ΚΑΚΤΟΣ
