Είτε αναφερόμαστε σε μία πρόταση για φαγητό, ένα πάρτι ή στη φορά εκείνη που έπρεπε να κάνουμε baby sitting στο ανιψάκι μας, όλ@ έχουμε έρθει στη δύσκολη θέση του να μην μπορούμε να αρνηθούμε κάτι σε κάποιον. Μα γιατί μας είναι, όμως, τόσο δύσκολο το να πούμε όχι; Εννοώ, είναι απλά δύο συλλαβές. Δεν θα έπρεπε να είναι τόσο δύσκολο!
Ένας βασικός, αν όχι ο κυριότερος λόγος, για τον οποίο δυσκολευόμαστε να πούμε όχι στους άλλους είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις στηρίζονται στην αμοιβαιότητα (reciprocity). Συνεπώς, το να αρνούμαστε πράγματα, δημιουργεί τον φόβο ή την ανασφάλεια ότι οι δεσμοί μας με το άτομο στο οποίο αρνούμαστε απειλούνται. Μας εμφανίζεται, με άλλα λόγια, ο φόβος ότι οι όμοιοί μας θα μας απορρίψουν επειδή προηγουμένως τους απορρίψαμε εμείς.
Το να μην αρνούμαστε πράγματα συνδέεται, επίσης, με την επιθυμία μας να αποφύγουμε τις συγκρούσεις. Άλλωστε, είναι ευκολότερο να “ικανοποιήσουμε” κάποιον συμφωνώντας με τις προτάσεις του, από το να δικαιολογήσουμε το “όχι” μας. Σκέψου μόνο πόσες φορές βγήκες για καφέ με ανθρώπους που δεν ήθελες να συναναστραφείς, έστω εκείνη τη μέρα, επειδή το “δεν έχω όρεξη σήμερα” δεν χαίρει κοινωνικής αποδοχής.
Ακόμη, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την περίπτωση στην οποία δεν θέλουμε ή φοβόμαστε μην απογοητεύσουμε κάποιον. Ίσως είχαμε δεχτεί αρχικά μια πρόταση, αλλά έπειτα αλλάξαμε γνώμη. Ενδεχομένως οι φίλοι και φίλες μας να έχουν από εμάς την προσδοκία να εμφανιστούμε σε μια συνάθροιση της παρέας μας. Περιμένουν, δηλαδή, μία συγκεκριμένη συμπεριφορά από εμάς: Να ανταποκριθούμε στο κάλεσμά τους. Το να πεις “όχι” σε τέτοιες περιπτώσεις φαντάζει δυσκολότερο από τους άθλους του Ηρακλή!
Επίσης, ένας σημαντικός λόγος που δύσκολα λέμε “όχι” είναι οι ενοχές και οι τύψεις που ακολουθούν αργότερα. Η αμηχανία που έπεται ενός “όχι” μας, η αβεβαιότητα του αν πήραμε, τελικά, την σωστή απόφαση, το να αναρωτιόμαστε μήπως ακουστήκαμε αγενής ή μήπως πληγώσαμε τα αισθήματα του άλλου, μας αναγκάζουν έμμεσα να δεχτούμε.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε, επίσης, πως η ίδια μας η κοινωνία πριμοδοτεί τα άτομα που συνεχώς λένε “ναι” σε νέες ευκαιρίες, εμπειρίες, δουλειές! Το να λέμε “όχι” δημιουργεί την εντύπωση ότι δεν θα πάμε μπροστά στη ζωή, ότι δεν θα καταφέρουμε τίποτα. Ειδικά στον εργασιακό τομέα, οι λεγόμενοι overachievers θεωρούνται από τους άλλους ως οι αποδοτικότεροι εργαζόμενοι ή οι πιο πρόθυμοι. Με το να παίρνουν, όμως, όλο και περισσότερες αρμοδιότητες και ευθύνες στα χέρια τους, θα οδηγηθούν τελικά σε κόπωση και τέλμα. Εδώ ακριβώς οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη σημασία του να λέμε και “όχι” κάπου κάπου.
Ωραία όλα αυτά, αλλά πώς θα εντάξουμε, εν τέλει, το “όχι” στη ζωή μας με έναν τρόπο κατά τον οποίο ούτε θα στερούμαστε πράγματα και καταστάσεις, αλλά ούτε θα “φθειρόμαστε” εμείς;
Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο καταστάσεων είναι το πότε δρούμε με τη θέλησή μας και πότε επειδή θεωρούμε πως κάποιος άλλος, εξωτερικός παράγοντας “μας πιέζει” να δράσουμε ή να μην δράσουμε. Είναι σημαντικό να μπορέσουμε να ισορροπήσουμε στη χρήση των “όχι” και “ναι” μας. Τί εννοώ; Καλό είναι να λέμε “ναι” τις φορές που πραγματικά έχουμε τη προσωπική θέληση να κάνουμε κάτι. Αντίστοιχα, ιδανικό θα ήταν να λέμε “όχι” στις φορές που κάτι παραβιάζει τα όριά μας, διαταράσσει την ψυχική μας υγεία ή μειώνει δραστικά τον χρόνο μας και να εμμένουμε σε αυτό το “όχι” παρά τις εξωτερικές πιέσεις που νομίζουμε ότι δεχόμαστε.
Το να δώσουμε τη μία ή την άλλη απάντηση δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη επιτυχία ή την αποτυχία μας. Αυτές θα έρθουν ως επακόλουθα της συνολικής μας συμπεριφοράς και δράσης. Δηλαδή, το να χάσω το πάρτι της φίλης μου θα δημιουργήσει λίγη αμηχανία στη σχέση μου μαζί της. Θα με κάνει ακόμη και να νιώσω ενοχές που δεν γιόρτασα μαζί της.
Αν, όμως, έπρεπε να μην πάω για να αναπληρώσω τον ύπνο που έχασα όλη την εβδομάδα στην προσπάθεια να ολοκληρώσω μια εργασία εξαμήνου, ίσως και να αξίζει το “όχι” μου, ώστε να δώσω προτεραιότητα στον εαυτό μου. Μπορώ, επίσης, να πω το “ναι” σε μια κατάσταση που με φέρνει σε άβολη θέση αρχικά, αλλά που ξέρω ότι θα με κάνει να βγω από το comfort zone μου και θα με βοηθήσει να αναπτυχθώ.
Ολοκληρώνοντας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όλοι οι λόγοι που μας κάνουν να μην μπορούμε να πούμε “όχι” είναι κοινωνικά κατασκευασμένοι. Όση σημασία κι αν έχουν αυτές οι νόρμες, δεν μπορούμε να τις επιτρέπουμε να μας επιβάλλονται, αλλά να κρίνουμε μόν@ μας πότε θα συμμορφωθούμε με τις επιταγές τους και πότε όχι. Και τώρα που ξέρεις τους λόγους για τους οποίους μας είναι δύσκολο να λέμε όχι, ελπίζω να αρνηθείς να φροντίσεις το ανιψάκι σου χωρίς να νιώσεις τύψεις για την απόφασή σου!
