“To bee, or not to bee?”, θα μπορούσε να αποδίδεται η γνωστή φράση που αναφέρεται στο έργο Άμλετ, του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Θα απορείς γιατί. Τι και αν σου έλεγα ότι η επιβίωσή μας εξαρτάται από τις μέλισσες; Ναι, από αυτά τα μικρά κιτρινόμαυρα έντομα που μαζεύουν γύρη και γονιμοποιούν τα άνθη. Οι μέλισσες είναι οι σημαντικότεροι επικονιαστές. Στην Ευρώπη, υπάρχουν 2000 είδη άγριας μέλισσας, που αποτελούν το 10% της παγκόσμιας ποικιλότητας των μελισσών. Ο πληθυσμός τους, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια σημειώνει πτωτική τάση και αυτό είναι κάτι που τουλάχιστον θα έπρεπε να μας θορυβήσει. Πόση είναι αυτή η μείωση του αριθμού των μελισσών και γιατί να μας προβληματίσει; Πως μπορούμε να βοηθήσουμε τις μέλισσες; Πάμε πρόσω ολοταχώς να δώσουμε απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα και να δούμε αν υπάρχει βάση στην τάση #savethebees των τελευταίων δεκαετιών.

«Λένε γι΄αυτόν που κάηκε μες στη ζωή, όπως η μέλισσα μέσα στου θυμαριού τ΄ανάβρυσμα, για την αυγή που πνίγηκε στα χωματένια στήθη»

Οδυσσέας Ελύτης

Στα όρια της εξαφάνισης

Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2018, το ⅓ του αριθμού των πεταλουδών και των μελισσών στην Ευρώπη μειώνεται και 1 στα 10 είδη μέλισσας και πεταλούδας απειλείται με εξαφάνιση. 

Αυτές οι μειώσεις στον πληθυσμό των μελισσών προκύπτουν από παράγοντες, όπως: 

• η κλιματική αλλαγή, που επιφέρει έντονες καιρικές συνθήκες και ακραίες θερμοκρασίες
• η αλόγιστη χρήση επιβλαβών φυτοφαρμάκων, που μπορούν να βλάψουν ανεπανόρθωτα, δηλητηριάσουν και να σκοτώσουν μαζικά τις μέλισσες και συνήθως χρησιμοποιούνται στις βιομηχανικές καλλιέργειες φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και άλλων ειδών.
• η μόλυνση του περιβάλλοντος, 
• οι ασθένειες, 
• τα επεκτατικά ξένα είδη, όπως οι σφήκες και διάφορα παράσιτα, και
• η απώλεια ή η υποβάθμιση φυσικών οικοτόπων, λόγω της εντατικής αστικοποίησης και της γεωργίας

Η σημαντικότητα των μελισσών

Αν κάποτε οι μέλισσες αφανιστούν από προσώπου γης, δεν θα απομείνουν στον άνθρωπο παραπάνω από τέσσερα χρόνια ζωής

Maurice Mauterlinck

Για να αντιληφθούμε τη σημασία των μελισσών παρατίθενται μερικά στατιστικά από την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το 35% των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως εξαρτάται από επικονιαστές, ένας εκ των οποίων η μέλισσα. Στην Ευρώπη, το 84% των φυτικών καλλιεργειών και 78% των αγριολούλουδων εξαρτάται σε έναν μεγάλο βαθμό από την επικονίαση. Πάνω από 7 στις 10 καλλιέργειες θα αρχίσουν να εξαφανίζονται, σε περίπτωση που οι μέλισσες εκλείψουν. Πάνω από 4000 είδη λαχανικών και φρούτων μεγαλώνουν χάρη στις μέλισσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι μέλισσες είναι ο καλύτερος επικονιαστής που διαθέτουμε. Χωρίς αυτές θα πρέπει να βασιστούμε στα υπόλοιπα έντομα και ζώα, καθώς και στην διαδικασία της επικονίασης μέσω αέρα και της αυτογονιμοποίησης. Σαφώς όμως δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά με τις μέλισσες, αφού δεν ευνοεί εξίσου την αύξηση των ποικιλιών και της ποιότητας φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και σπόρων. Οι μέλισσες σε περίπτωση εξαφάνισής τους θα επιδράσουν στην οικονομία, επηρεάζοντας το εμπόριο, τον επισιτισμό, τα βιοκαύσιμα και μειώνοντας κατά πολύ τη διαθεσιμότητα πρώτων υλών στην ξυλεία, τα φάρμακα, τα καλλυντικά, τις ίνες, τα δομικά υλικά , ακόμη και στα ρούχα.

Καλλιέργειες που εξαρτώνται σε μεσαίο ή μεγάλο βαθμό από την επικονίαση των εντόμων:

• βαμβάκι, αμύγδαλο, μήλα, πορτοκάλια, φράουλες, βερίκοκα, κεράσια
• φασόλια, αγγούρια, κολοκύθες
• βότανα όπως ο βασιλικός, το θυμάρι ή το χαμομήλι
• καλλιέργειες όπως η ντομάτα, το πιπέρι και τα εσπεριδοειδή αποκομίζουν επίσης οφέλη από την επικονίαση των ζώων.

10+1 τρόποι να βοηθήσουμε τις μέλισσες

Κάθε πρόβλημα, έχει και τον αντίστοιχο τρόπο αντιμετώπισης. Στο ζήτημα των μελισσών, οι προσφερόμενες λύσεις είναι αρκετές, απευθύνονται τόσο στο γενικό πληθυσμό, όσο και στους αγρότες και συχνά είναι εύκολο να τις υιοθετήσουμε. 

1. Η λύση είναι στη φύση: Προτίμησε φυσικές λύσεις, αντί των φυτοφαρμάκων, για να καταπολεμήσεις τα προβλήματα των φυτών σου. Αν έχεις δικό σου κήπο ή αυλή τότε: Μπορείς να κάνεις τα δικά σου DIY φυσικά φυτοφάρμακα για τον κήπο.
2. By the book: Αν δεν μπορείς να αποφύγεις τη χρήση φυτοφαρμάκων, επέλεξε μη συστημικά φυτοφάρμακα και ακολούθησε πιστά τις οδηγίες χρήσης που υπάρχουν στις ετικέτες.
3. Το σωστό το timing: Στην περίπτωση που επιλέξεις να χρησιμοποιήσεις φυτοφάρμακα, διάλεξε, τουλάχιστον, ώρες που δεν επικονιάζουν οι μέλισσες. Να προτιμάς κυρίως τις απογευματινές ώρες, κατά την δύση του ηλίου, όπου οι μέλισσες αποσύρονται και ο κίνδυνος να δηλητηριαστούν μειώνεται αισθητά.
4. Η σωστή επιλογή: Προτίμησε να καταναλώνεις βιολογικά προϊόντα, ή προϊόντα στα οποία δεν χρησιμοποιούνται νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα. Εκ πρώτης όψεως, δεν δείχνουν ιδιαίτερα ελκυστικά, αλλά σίγουρα είναι πιο υγιεινά στην κατανάλωσή τους, και η καλλιέργειά τους είναι φιλική και θρεπτική για τις μέλισσες! Επίσης, επιβραβεύεις τους γεωργούς που προτιμούν πιο καθαρές μεθόδους καλλιέργειας.
5. Οι αδυναμίες δεν κρύβονται: Οι μέλισσες μπορεί να επικονιάζουν την πλειονότητα των φυτών, αλλά συγκεκριμένα δέντρα και θάμνοι, προτιμώνται από τα μελισσάκια μας. Επέλεξε να καλλιεργήσεις μελισσοκομικά φυτά και χρησιμοποίησε με φειδώ φυτοφάρμακα που μπορούν να βλάψουν τις μέλισσες. Στη λίστα παρακάτω αναφέρονται τα κυριότερα μελισσοκομικά φυτά:
   1. Δέντρα: Αμυγδαλιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά, κορομηλιά, ροδακινιά, κερασιά, μηλιά, πορτοκαλιά, χαρουπιά, φουντουκιά, κουτσουπιά, πεύκο, έλατο, ευκάλυπτος
   2. Θάμνοι: Θυμάρι, ρίγανη, δεντρολίβανο, θρούμπι, φασκόμηλο, καλέντουλα, βρούβα, κουμαριά, σινάπι, ρείκι, γαϊδουράγκαθο
6. Σε δουλειά να βρισκόμαστε: Φύτεψε στον κήπο ή την βεράντα σου πολλά και διαφορετικά είδη λουλουδιών, θάμνων και δέντρων, με διαφορετική εποχή ανθοφορίας το κάθε ένα, ώστε να προσφέρεις όλο τον χρόνο στις μέλισσες γύρη για επικονίαση. 
7. Οι μονοκαλλιέργειες δεν κάνουν καλό: Αν έχεις χωράφι, μην ξεχερσώνεις όλη την έκταση, αλλά άφησε μερικά αγριολούλουδα στην άκρη ή γύρω από το χωράφι σου, τα οποία θα αποτελέσουν τροφή για τις μέλισσες. Επιπλέον, προτίμησε να καλλιεργείς διαφορετικά φυτά στο χωράφι σου, γιατί οι μέλισσες χρειάζονται ποικιλία φυτών για να επιβιώσουν.
8. Σε μια κουταλιά νερό: Σε κάποιο εξωτερικό σημείο, καλό θα ήταν να έχεις πάντα λίγο νερό, γιατί το χρειάζονται οι μέλισσες ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.
9. Don’t do it Φαίδων!: Μην καταστρέφεις τις φωλιές που χτίζουν οι αγριομέλισσες. Είναι προτιμότερο να προσπαθήσεις να απομακρύνεις μια φωλιά από το χώρο σου και να την μεταφέρεις στην φύση. Οι αγριομέλισσες επικονιάζουν πάρα πολλά φυτά, είναι ιδιαιτέρως χρήσιμες, οπότε μην τους χαλάς το σπίτι.
10. Φτιάξε το μόνος σου: Αν θες να γίνεις αρωγός στο σημαντικό έργο των μελισσών, μπορείς να φτιάξεις μια φωλιά για τις μέλισσες στην αυλή ή τον κήπο σου.
11. Άστες να ζήσουν: Μπορεί να σε ενοχλούν όταν περνάνε δίπλα σου, αλλά εάν δεν νιώσουν ότι απειλούνται δεν θα σε τσιμπήσουν ποτέ. Άφησέ τες να κάνουν το έργο τους, γιατί μας είναι υπερπολύτιμες.

Εκτός των ατομικών ενεργειών που οφείλει ο καθένας από εμάς να κάνει, θα πρέπει να υπάρξει αντίστοιχη μέριμνα από την πλευρά της πολιτείας, ώστε με το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, να νουθετήσει όσους επιτείνουν το πρόβλημα των μελισσών και να δώσει κίνητρα στους γεωργούς να στραφούν σε πιο καθαρές καλλιέργειες με λιγότερα φυτοφάρμακα. Στις 18 Δεκεμβρίου 2019, έγινε το πρώτο βήμα, κατά το οποίο, στο ευρωκοινοβούλιο εγκρίθηκαν κάποια μέτρα στοχευμένα για την προστασία των άγριων επικονιαστών. Δήλωσαν την περαιτέρω μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και περισσότερους πόρους για έρευνα. Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε, ως ότου εφαρμοστούν όλα αυτά, αλλά στη διαδρομή ας ακούσουμε ένα τραγουδάκι να φτιάξει η διάθεση. Κώστα Μπίγαλη δικό σου…