Το Σύνδρομο του απατεώνα

Picture of Αναστασία Τζημαγιώργη

Αναστασία Τζημαγιώργη

Τι είναι το Σύνδρομο του απατεώνα;

Το Σύνδρομο του απατεώνα (στα εγγλέζικα impostor syndrome) αποτελεί το “Σύνδρομο της ψευδεπίγραφης επιτυχίας”. Γνωστοποιήθηκε το 1978 από τους ψυχολόγους Pauline Clance και Suzanne Imes. Τι είναι όμως;

Είναι ένα φαινόμενο ψυχολογικής φύσεως, το οποίο προκαλεί σε έναν επιτυχημένο και καταρτισμένο άνθρωπο την αίσθηση ότι είναι ανεπαρκής. Το συναίσθημα αυτό δημιουργεί άγχος στο άτομο, αφού υπάρχει διαρκώς μια εσωτερική φωνή -άλλοτε ηχηρή και άλλοτε σιγανή- που επαναλαμβάνει την φράση “Είμαι απατεώνας”.

Οι άνθρωποι αυτοί, λοιπόν, φοβούνται μην εκτεθούν. Μειώνουν την εκάστοτε επιτυχία τους με φράσεις του τύπου “Δεν ήταν κάτι”, “Ήταν απλώς η τυχερή στιγμή”. Αυτό το κάνουν επειδή νιώθουν ότι έχουν δώσει λάθος εντύπωση στους υπόλοιπους (π.χ. ότι είναι έξυπνοι) και αργά ή γρήγορα θα πέσουν οι μάσκες και θα αποκαλυφθεί η “απάτη”.

Το αποτέλεσμα είναι, σαφώς, έλλειψη αυτοπεποίθησης και αλλοίωση της αυτό-εικόνας του ατόμου, κάτι το οποίο επηρεάζει και το ίδιο και τους γύρω του -είτε σε επαγγελματικό είτε σε προσωπικό επίπεδο. Παρ’ όλο που σχετικές έρευνες έχουν καταδείξει ότι έως και το 70% των επιτυχημένων ανθρώπων παγκοσμίως βιώνουν ή έχουν βιώσει τον συγκεκριμένο σύνδρομο, το φαινόμενο δεν έχει πολλές φορές την δέουσα αναγνώριση.

Επομένως, δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην θεραπεία αυτού του συνδρόμου, κάτι το οποίο ενδέχεται να συνεχίσει να προκαλεί στο πάσχον πρόσωπο άγχος, ντροπή και αμφιβολία, οδηγώντας το συχνά στην κατάθλιψη.

Σύνδρομο του Απατεώνα - Τύποι

Η συγγραφέας Valerie Young έχει εξειδικευτεί στο “impostor syndrome” και έχει διακρίνει 5 τύπους ατόμων που πάσχουν από αυτόν.

  1. Ο τελειομανής : Ο τύπος “Ας δημιουργήσω έναν στόχο μέχρι τον Κρόνο κι ας απογοητευτώ παράφορα αν δεν τον καταφέρω”. Ναι, είναι το άτομο που βάζει πολύ μεγάλους στόχους για τον εαυτό του και ασκεί αυστηρή αυτοκριτική όταν κάτι στραβώνει στην πορεία. Λογικό δεν είναι να βιώνει άγχος και πίεση;
  2. Η σούπερ γυναίκα/ο σούπερ άνδρας: Ο τύπος “Δεν είμαι αρκετά ικανός, ας δουλέψω πάνω σε αυτό 25 ώρες το 24ωρο”. Αυτό το άτομο είναι ιδιαίτερα πεπεισμένο ότι είναι ανεπαρκές και το ρίχνει στην εργασιομανία. Το αντίκτυπο; Σαθρές σχέσεις και με τον εαυτό του και με τους γύρω του.
  3. Ο σολίστας: Ο τύπος “Όχι ευχαριστώ, μπορώ και μόνος μου!”. Νιώθει περηφάνεια και δεν θέλει να δέχεται βοήθεια από τους άλλους. Μοναχικός λύκος, αλλά για λάθος λόγους. Τι εννοώ; Δεν πιστεύει στην αξία της συνεργασίας, αλλά την αντιλαμβάνεται ως αδυναμία, μια άποψη βλαβερή για ένα κοινωνικό σύνολο.
  4. Ο ειδικός: Ο τύπος “Έχω κάνει 6 μεταπτυχιακά και 4 διδακτορικά πάνω σε αυτά τα θέματα, αλλά δε νομίζω ότι γνωρίζω ακόμα κάτι πολύ εξειδικευμένο”. Το άτομο που ζορίζεται να πάρει το πρώτο πτυχίο του στο πανεπιστήμιο, θα ακούσει αυτόν τον άνθρωπο και θα νομίζει ότι είναι βαλτός. Κάπου θα υπάρχει κάμερα, πλάκα μας κάνει;
  5. Η φυσική ιδιοφυία: Ο τύπος “Πρέπει να είμαι μια ιδιοφυία. Τι παραπάνω είχε ο Αριστοτέλης και ο Αϊνστάιν από εμένα; Γιατί να μην είμαι σαν αυτούς;”. Πιέζει, βλέπετε, πολύ τον εαυτό του να αποδείξει ότι είναι μια “φυσική ιδιοφυία” και ως εκ τούτου πιέζεται με τους υψηλούς στόχους που θέτει. Στην περίπτωση που δεν τους πετύχει, αισθάνεται ντροπή.
Σύνδρομο

Πώς το αντιμετωπίζω;

Κάτι πολύ βασικό στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, που σιγά-σιγά μπορεί να “πνίγει” τα άτομα, είναι η ΣΥΖΗΤΗΣΗ. Όταν επικοινωνείς αυτό που αισθάνεσαι και εκφράζεις τα ζητήματα που σε απασχολούν:

  1. Αισθάνεσαι ανακούφιση.
  2. Αντιλαμβάνεσαι ότι, ενδεχομένως, κι άλλοι αισθάνονται το ίδιο.
  3. Νιώθεις λιγότερη μοναξιά.
  4. Βάζεις σε τάξη την σκέψη σου και σχεδιάζεις με μεγαλύτερη ενάργεια τα βήματα για την αντιμετώπιση της κατάστασής σου.

Αυτό οδηγεί στην αποδοχή του ίδιου μας του εαυτού και του τρόπου που βιώνουμε την καθημερινότητά μας. Ωστόσο, όπως αναφέρεται και στο TED-Ed βίντεο της Elisabeth Cox:

” Ίσως ποτέ να μην μπορέσουμε να διώξουμε αυτά τα συναισθήματα, αλλά μπορούμε να συζητήσουμε για ακαδημαϊκές και επαγγελματικές δυσκολίες. Με την αυξανόμενη επίγνωση του πόσο κοινά είναι αυτά τα αισθήματα, ίσως να νιώσουμε μεγαλύτερη άνεση στην έκφρασή τους και να αποδεχτούμε κάποιες απλές αλήθειες: έχετε ταλέντο, είστε ικανοί, και ανήκετε.

Διάβασε επίσης!

Ψήφισε το καλύτερο άρθρο για το μήνα...