Σημαντικό προσόν των ανθρώπων σε σχέση με τα υπόλοιπα όντα είναι η γλωσσική ικανότητα. Οι χειρονομίες, οι διάφοροι ήχοι και οι γκριμάτσες υπάγονται στους κώδικες επικοινωνίας, ωστόσο, δεν παύουν να είναι αρκετά περιοριστικοί σε σχέση με τη γλώσσα. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” :

Η απλή φωνή δεν εκφράζει, παρά μόνο τη λύπη και την ευχαρίστηση, για αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώα. Του λόγου, όμως, ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό και , άρα, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα”.

H γλώσσα έχει τη δυνατότητα να εξηγεί, να συγκεκριμενοποιεί και να αποτυπώνει με μεγαλύτερη ακρίβεια την πολύπλοκη σκέψη. Αυτή ακριβώς η ιδιότητά της είναι που την καθιστά ως την πιο εξελιγμένη μορφή επικοινωνίας. Ένα αφηρημένο σύστημα που διέπεται από κανόνες και μας επιτρέπει να αποτυπώνουμε τόσο γραπτά, όσο και προφορικά, όλα όσα θέλουμε να επικοινωνήσουμε. Πόσο αποτελεσματική είναι, όμως, αυτή η επικοινωνία; Είναι η πολυπλοκότητα του γλωσσικού συστήματος που προκαλεί ασάφειες, παρεξηγήσεις και παρερμηνείες κατά τη χρήση του;

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος άρχισε να εξελίσσεται και να δημιουργεί πολιτισμό από τη στιγμή που απέκτησε γλωσσική ικανότητα. Αυτό συνέβη όταν ο όγκος του ανθρώπινου εγκεφάλου άρχισε σταδιακά να αυξάνεται και να εμφανίζεται μια αρχική πρωτόγονη ικανότητα σύνταξης, καταλήγοντας στο γνωστό σε όλους “homo sapiens”. Από εκεί και έπειτα, το ανθρώπινο γένος εξελισσόταν διαρκώς, προχωρώντας σε ανακαλύψεις και εφευρέσεις που οδήγησαν στο σήμερα. Αντιθέτως, πριν από εκείνη την περίοδο, οι “homo erectus” κατασκεύαζαν τον ίδιο χειροπέλεκυ για 40.000 γενιές.

Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό πως ο πολιτισμός και η εξέλιξη έχουν άμεση σύνδεση με τη χρήση της γλώσσας, καθώς με αυτόν τον τρόπο διευκολύνθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό η επικοινωνία και η “ισχύς εν τη ενώση” απέδωσε καρπούς. Άλλωστε το ίδιο υποστηρίζει και στη συνέχεια του κειμένου του ο Αριστοτέλης:

Μονάχα ο άνθρωπος μέσα από τον λόγο αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο και όλα τα παρόμοια πράγματα- και ,φυσικά, η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που κάνει την πόλη.

Ένα αλληγορικό παράδειγμα υπέρ της σημασίας της γλώσσας στην αποτελεσματική επικοινωνία είναι ο πύργος της Βαβέλ. Σύμφωνα με αυτή την ιστορία, ο θεός εμπόδισε τους ανθρώπους να ολοκληρώσουν τον πύργο που θα έφτανε «μέχρι τον ουρανό», προκαλώντας σύγχυση στην επικοινωνία τους, κάνοντας τους δηλαδή να μιλούν διαφορετικές γλώσσες μεταξύ τους. Έτσι οι άνθρωποι δεν μπορούσαν ούτε να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον και να συνεργαστούν αποτελεσματικά για την ολοκλήρωση του έργου τους.

Βλέπουμε, λοιπόν, πως μέσω της επικοινωνίας τους που επιτυγχάνεται με τη χρήση της γλώσσας, οι άνθρωποι μπορούν να πετύχουν αξιοθαύμαστα πράγματα. Τόσο σε γραπτό επίπεδο, με τη γραφή, όσο και σε προφορικό, με το λόγο, η χρήση της γλώσσας μας επιτρέπει να εκφράσουμε ανάγκες, επιθυμίες, να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε , να ανταλλάξουμε ιδέες, απόψεις και γνώσεις. Ακόμη, μας προσφέρει τη δυνατότητα να μάθουμε μέσα από τα κείμενα, να γνωρίσουμε το παρελθόν και να διαβάσουμε αρχαίους συγγραφείς. Η προφορική παράδοση, μας μεταλαμπαδεύει ήθη και έθιμα, τραγούδια και μύθους… Πολυτέλειες που οι άνθρωποι διαφορετικά δε θα είχαν στη διάθεσή τους.

Στον αντίποδα, όμως, η γλώσσα είναι ένα σύστημα που λόγω των συμβάσεων που εμπεριέχει είναι εξίσου ικανή να δημιουργήσει και προβλήματα. H αφηρημένη σύνδεση σημαίνοντος και σημαινομένου, δηλαδή εκείνου που λέμε και εκείνου που εννοούμε, περιπλέκει την επικοινωνία και καθιστά δύσκολη την επιλογή των σωστών λέξεων. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα λεγόμενά μας δε συμβαδίζουν με αυτά που θέλουμε ή πιστεύουμε, ενώ πολύ συχνά μέσω του λόγου μας μπορούμε να αποπροσανατολίσουμε κάποιον από την αλήθεια. Η δύναμή της γλώσσας, λοιπόν, είναι τόσο μεγάλη που επηρεάζει άμεσα και τη σκέψη μας, την σκέψη των άλλων ανθρώπων και τα συναισθήματά μας.

Ο Αυτοκράτορας Καρλομάγνος είχε πει «Το να έχεις μια δεύτερη γλώσσα είναι σαν να έχεις μια δεύτερη ψυχή», εννοώντας ξεκάθαρα πως η γλώσσα είναι εκείνη που διαμορφώνει την πραγματικότητα. Για παράδειγμα για τη λέξη φιλότιμο δεν υπάρχει αντίστοιχη ξένη λέξη, πράγμα που σημαίνει πως η συγκεκριμένη έννοια «λείπει» από την πραγματικότητα των υπόλοιπων χωρών. Ένα άλλο παράδειγμα που δικαιολογεί την παραπάνω φράση είναι η διαφορετική εξιστόρηση του ίδιου γεγονότος. Στους περισσότερους από εμάς έχει τύχει να ακούσουμε την ίδια ιστορία από δυο φίλους μας, με τελείως διαφορετικό τρόπο, σαν δύο ξεχωριστές πραγματικότητες. Παρομοίως, η πραγματικότητα μπορεί να μεταστραφεί σε ένα δικαστήριο, για παράδειγμα, με την σωστή επιχειρηματολογία ή να ωραιοποιηθεί προκειμένου να επηρεάσει τις συνειδήσεις των πολιτών σε έναν πολιτικό λόγο.

Words are our most inexhaustible source of magic.

Albus Dumbledore

Είναι πράγματι συχνά τρομακτικές οι δυνατότητες της γλώσσας και των λέξεων. Χωρίς, ωστόσο, αυτές τις δυνατότητες, η έλλογη σκέψη του ανθρώπου δε θα είχε κανένα νόημα και πιθανότατα θα κατασκευάζαμε ακόμα τον ίδιο χειροπέλεκυ. Τι σημασία έχουν εξάλλου τα συναισθήματα αν δεν μπορείς να τα εκφράσεις; Οι ιδέες και οι γνώσεις αν δεν μπορείς να τις μοιραστείς και να τις συζητήσεις; Οι απόψεις αν δεν μπορείς να τις ανταλλάξεις;