Το «Γυναικείο Βλέμμα»: Από τον Κινηματογράφο έως το TikTok

Τί είναι «Γυναικείο Βλέμμα» και που το συναντάμε;

Το όχι και τόσο μακρινό 2018, η ηθοποιός Natalie Portman σόκαρε τα πλήθη, όταν κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βραβείου Καλύτερου Σκηνοθέτη στην τελετή απονομής των Χρυσών Σφαιρών, έθιξε το γεγονός ότι και οι πέντε υποψήφιοι της κατηγορίας ήταν άνδρες (“And here are, the all-male nominees.”). Βέβαια, το γεγονός ότι η βιομηχανία του θεάματος κυριαρχείται από την αντρική παρουσία, δεν αποτελεί κάποιο μυστικό, αλλά κοινή γνώση. Ως αποτέλεσμα, όσο περισσότερο τονίζεται αυτό το χάσμα, τόσο περισσότερο επανέρχεται στο προσκήνιο ο όρος “Female Gaze” ή αλλιώς «Γυναικείο Βλέμμα».

Το όχι και τόσο μακρινό 2018, η ηθοποιός Natalie Portman σόκαρε τα πλήθη, όταν κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βραβείου Καλύτερου Σκηνοθέτη στην τελετή απονομής των Χρυσών Σφαιρών, έθιξε το γεγονός ότι και οι πέντε υποψήφιοι της κατηγορίας ήταν άνδρες (“And here are, the all-male nominees.”). Βέβαια, το γεγονός ότι η βιομηχανία του θεάματος κυριαρχείται από την αντρική παρουσία, δεν αποτελεί κάποιο μυστικό, αλλά κοινή γνώση. Ως αποτέλεσμα, όσο περισσότερο τονίζεται αυτό το χάσμα, τόσο περισσότερο επανέρχεται στο προσκήνιο ο όρος “Female Gaze” ή αλλιώς «Γυναικείο Βλέμμα».

Δεν μπορούμε, βέβαια, να μιλήσουμε για το «Γυναικείο Βλέμμα», αν δεν αναφερθούμε σε αυτό που από πολλούς θεωρείται το διαμετρικά αντίθετο του, το αποκαλούμενο “Male Gaze” ή «Ανδρικό Βλέμμα». Ο συγκεκριμένος όρος έγινε ευρέως γνωστός μέσα από την έκθεση “Visual Pleasure and Narrative Cinema” της κριτικού κινηματογράφου Laura Mulvey.

Σύμφωνα με τη Mulvey, o κύριος, αν όχι και ο μοναδικός, σκοπός της γυναικείας παρουσίας στον παραδοσιακό κινηματογράφο μέσα από την ανδρική, ετεροφυλική οπτική είναι η ενσάρκωση των ανδρικών φαντασιών και η «συρρίκνωση» της γυναίκας σε ένα σεξουαλικό αντικείμενο, ικανό να εμπνέει μόνο την ανδρική επιθυμία. Με άλλα λόγια, η γυναίκα είναι ένα παθητικό αντικείμενο με μόνο στόχο να προκαλεί συναισθήματα σεξουαλικής επιθυμίας και ανωτερότητας στον ενεργό άνδρα-πρωταγωνιστή και, κατ’ επέκταση, στο θεατή.

“In a world ordered by sexual imbalance, pleasure in looking has been split between active/male and passive/female. The determining male gaze projects its phantasy on to the female form which is styled accordingly. In their traditional exhibitionist role women are simultaneously looked at and displayed, with their appearance coded for strong visual and erotic impact so that they can be said to connote to-be-looked-at-ness.”

Laura Mulvey
γυναικείο βλέμμα

Θα μπορούσε τώρα κάποιος να θέσει το εξής ερώτημα: «Άρα το Female Gaze είναι η αντίθετη εκδοχή του Male Gaze και σκοπός του είναι να επιφέρει μια αντιστροφή των ρόλων, καθιστώντας τις γυναίκες ως ενεργούς δρώντες και τους άντρες ως σεξουαλικά αντικείμενα;». Εμείς απαντάμε πως όχι. Ο πραγματικός σκοπός του «Γυναικείου Βλέμματος» είναι να επιστρέψει στις γυναίκες, όχι μόνο στη μεγάλη οθόνη αλλά και στην καθημερινή ζωή, το στοιχείο της δράσης (“Element of Agency”), το οποίο τους στερείται. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι ο επαναπροσδιορισμός της γυναίκας ως μια παρουσία δραστήρια, με δικά της διλήμματα και επιθυμίες, που είναι ικανή να εμπνέει περισσότερα -και ίσως βαθύτερα- συναισθήματα στο κοινό, εκτός από τη σεξουαλική επιθυμία.

Πώς μπορεί να επιτευχθεί, όμως, αυτός ο επαναπροσδιορισμός; Το πρώτο βήμα θα ήταν η ίδια η αποδόμηση του βλέμματος μέσω της άρνησης του να αποτελείς αντικείμενο προς θέαση και της συνειδητοποίησης του ότι, όταν σε κοιτάνε, μπορείς να τους κοιτάξεις και εσύ. Το παραπάνω εντοπίζεται ξεκάθαρα στην ταινία «Το Πορτραίτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται», όπου μία ζωγράφος αναλαμβάνει να εκπονήσει το «νυφικό» πορτραίτο μιας νεαρής γυναίκας που αρνείται να συναινέσει, καθώς προσπαθεί να αποφύγει τον επικείμενο γάμος της.

Έτσι, βλέπουμε ότι η Ελοΐζ  -το αντικείμενο- απορρίπτει άμεσα την αντικειμενοποίηση της και όταν, τελικά, δέχεται να ποζάρει για τη Μαριάν, της θυμίζει ότι όσο αυτή θα την κοιτάει καθώς ποζάρει, άλλο τόσο θα την κοιτάει και η ίδια. Αυτή η αμφίδρομη φύση του «βλέμματος», λοιπόν, επιστρέφει ένα μέρος της δράσης, που αναφέραμε παραπάνω, στο γυναικείο χαρακτήρα, ενώ υπενθυμίζει και στο κοινό ότι και το ίδιο πλέον παρακολουθείται και, άρα έχει την ευθύνη του πού θα κατευθύνει το βλέμμα του.

“The first feminist gesture is to say: “OK, they’re looking at me. But I’m looking at them.” The act of deciding to look, of deciding that the world is not defined by how people see me, but how I see them.”

Agnès Varda
γυναικείο βλέμμα

Πέρα από τον κινηματογράφο, τη σταδιακή εξάπλωση του «Γυναικείου Βλέμματος», τη βλέπουμε και στα social media. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημοφιλής εφαρμογή TikTok, όπου η δυνατότητα επεξεργασίας βίντεο που προσφέρει, επιτρέπει στο γυναικείο πληθυσμό της εφαρμογής να επιλέγει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο θέλει να παρουσιάζεται και να γίνεται αντιληπτός αλλά και το είδος του περιεχομένου που επιθυμεί να καταναλώνει. Το παραπάνω φαίνεται από την ανάδυση ενός νέου trend στην εφαρμογή, το οποίο αναφέρεται στο εάν ένα άτομο, ανεξαρτήτως φύλου, είναι «γραμμένο από μια γυναίκα» ή «γραμμένο από έναν άντρα». Για παράδειγμα, όταν ένας άντρας εκδηλώνει υπερβολικά macho συμπεριφορά, θεωρείται ως “written by a man” ενώ όταν μια γυναίκα επισκευάζει μόνη της το αυτοκίνητο της, θεωρείται ως “written by a woman”.

Τί κρατάμε, λοιπόν, από τα παραπάνω σχετικά με το «Γυναικείο Βλέμμα» ;

Κρατάμε ότι, πάνω απ’ όλα, το «Γυναικείο Βλέμμα» είναι μια προσπάθεια επικράτησης της συναισθηματικής νοημοσύνης και του σεβασμού στην οπτική και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μας. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για τη διαγραφή μιας ολόκληρης οπτικής και την αντικατάσταση της από μία άλλη, αλλά για τη δημιουργία «χώρου», ώστε να μπορέσουν να αναδειχθούν νέες οπτικές, τις οποίες αξίζει να γνωρίσουμε. Δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ νομίζω ότι μόνο έτσι μπορεί να επιτευχθεί η πραγματική έννοια του όρου «αντιπροσώπευση».

Πηγές

Το Πορτρέτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται (Trailer)

Διάβασε επίσης!

Ψήφισε το καλύτερο άρθρο για το μήνα...