Σήμερα, θα μιλήσουμε για μια συνήθεια, που κατά την προσωπική μου γνώμη, θα έπρεπε όλοι μας να είχαμε εντάξει από ΧΘΕΣ στην καθημερινότητα μας. Αυτή, δεν είναι άλλη από τον διαλογισμό!
Αν έχετε στον νου σας τον διαλογισμό ως μια αποκλειστική και εκκεντρική συνήθεια των βουδιστών μοναχών στα απόκρημνα όρη του Θιβέτ τότε καλό θα ήταν να αναθεωρήσετε! Αν και στην Ευρώπη και την Αμερική, πρόκειται για μια ιδιαίτερα δημοφιλής συνήθεια, με μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό και με φανατικούς οπαδούς εδώ και δεκαετίες, στην Ελλάδα, μέχρι πρότινος, παρέμενε μια λέξη πρακτικά άγνωστη. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια ο διαλογισμός αρχίζει δειλά -δειλά να κερδίζει την εκτίμηση και του εγχώριου μας κοινού, ακολουθώντας τις αντίστοιχες τάσεις των δυτικών χωρών.
Τι ακριβώς είναι ο διαλογισμός;
Λόγω του πλήθους των διαφορετικών σχολών και παραδόσεων που υπάρχουν, ένας συγκεκριμένος ορισμός του διαλογισμού (meditation) θα λέγαμε ότι είναι δύσκολο να διατυπωθεί. Ειδικότερα, πρόκειται για ένα σύνολο ποικίλων και διακριτών πρακτικών πνευματικής άσκησης με διαφορετικούς στόχους η καθεμία. Kυριότεροι, όμως, είναι η απόκτηση πνευματικής διαύγειας, συγκέντρωσης και χαλάρωσης.
Οι πρώτες γραπτές αναφορές σε πρακτικές διαλογισμού εμφανίζονται σε αρχαία ινδικά κείμενα του 1400 π.Χ και αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι των ινδουιστικών και βουδιστικών παραδόσεων της Άπω Ανατολής. Βέβαια, στην δύση (και στο παρόν άρθρο) ο διαλογισμός αντιμετωπίζεται ως απλά μια μορφή πνευματικής γυμναστικής με στόχο την γενικότερη ευεξία του νου, απαλλαγμένη από τις διάφορες θρησκευτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις με τις οποίες είναι συνυφασμένη. Γι’ αυτόν, ακριβώς, τον λόγο θα ασχοληθούμε με την απλούστερη τεχνική διαλογισμού και την πιο δημοφιλή… τον διαλογισμό της αναπνοής (breathing meditation).
Πως ακριβώς γίνεται;
Η διαδικασία είναι πραγματικά πάρα πολύ απλή!
1. Αρχικά, επιλέξτε έναν ήσυχο και άνετο χώρο, όπου θα μπορείτε να κάτσετε για λίγη ώρα μόνοι σας, χωρίς κάποιος να σας διακόψει ή να σας αποσπάσει την προσοχή.
2. Καθορίστε από πριν, πόσο χρόνο θέλετε να αφιερώσετε και βάλτε ένα χρονόμετρο με το κινητό σας, ώστε να μην χρειαστεί να τσεκάρετε την ώρα ξανά και ξανά. Άμα είστε αρχάριοι ξεκινήστε με 5 ή ακόμα και 3 λεπτά και μετά από 1-2 βδομάδες αυξήστε το χρονικό διάστημα σταδιακά σε 10λεπτά, έπειτα σε 15, 20 κλπ.
3. Καθίστε αναπαυτικά σε μια καρέκλα ή οκλαδόν σε ένα χαλάκι, έχοντας τα χέρια σας ανοιχτά και τελείως χαλαρά με τις παλάμες σας να στηρίζονται πάνω στα γόνατα σας. Κρατήστε την σπονδυλική σας στήλη τεντωμένη, για να μην σας πάρει ο ύπνος και να αποφύγετε διάφορους πόνους από ένα ενδεχόμενο καμπούριασμα.
4. Κλείστε τα μάτια σας και προσπαθήστε να συγκεντρωθείτε αποκλειστικά στην αναπνοή σας, χωρίς η προσοχή σας να ξεφύγει δεξιά και αριστερά! Απλά παρατηρήστε τον αέρα καθώς αυτός εισέρχεται στους πνεύμονες κατά την εισπνοή και όπως αυτός εξέρχεται πάλι από την ίδια οδό κατά την εκπνοή.
5. Άμα επιχειρήσετε την παραπάνω διαδικασία, γρήγορα θα διαπιστώσετε ότι είναι πολύ πιο δύσκολη από ότι ακούγεται! Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι, όσο συγκεντρωμένοι και αν είναι μετά από 20-30 δευτερόλεπτα θα βρουν την προσοχή τους να έχει παρασυρθεί σε διάφορες σκέψεις, αναμνήσεις, αγωνίες και ιδέες που ο εγκέφαλος μοιάζει να παράγει ασταμάτητα. Μην ανησυχείτε! Είναι απολύτως λογικό και αναμενόμενο. Όταν αυτό συμβεί και δείτε ότι η προσοχή σας έχει ξεφύγει σε κάποια άλλη σκέψη, μην προσπαθήσετε να την διώξετε ή να την καταπιέσετε! Κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Αντίθετα απλά παρατηρείστε την, αποστασιοποιημένοι, χωρίς να εμπλακείτε σε αυτήν, σαν να παρακολουθείτε ένα αμάξι που περνάει από μπροστά σας και σιγά σιγά χάνετε στον ορίζοντα. Στην συνέχεια, επαναφέρετε την προσοχή σας στην αναπνοή.
Μην αποθαρρυνθείτε αν χρειαστεί να το κάνετε αυτό δεκάδες ή, ίσως, και εκατοντάδες φορές κατά την διάρκεια του διαλογισμού. Στόχος δεν είναι να “σιωπάσεί” το μυαλό, αλλά να εκπαιδευτεί κάθε φορά που παρασύρεται και ταξιδεύει σε αναμνήσεις του παρελθόντος ή αγωνίες του μέλλοντος, να επανέρχεται στο παρόν και να εστιάζει στην αναπνοή. Με τον καιρό θα δείτε ότι αυτό θα γίνεται όλο και πιο εύκολα και συστηματικά!
Τα οφέλη του Διαλογισμού
Γιατί, όμως, να μπει κανείς στην παραπάνω διαδικασία; Η απάντηση βρίσκεται στην ποικιλότροπη συνεισφορά του διαλογισμού στην ευεξία και την υγεία του οργανισμού. Επιπρόσθετα, λόγω της φήμης που είχε αποκτήσει η ευεργετική δράση του διαλογισμού, αυτός αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημονικών ερευνών. Έτσι, είμαστε σε θέση να έχουμε μια πιο αντικειμενική άποψη σχετικά με τα οφέλη του. Πάμε να δούμε τα πιο σημαντικά!
1. Πνευματική διαύγεια
Αν και όπως αναφέραμε, η εμφάνιση ανεπιθύμητων σκέψεων δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ, εντούτοις κάποιος που διαλογίζεται συστηματικά γρήγορα θα διαπιστώσει ότι η συχνότητα και η ένταση τους ελαττώνονται σημαντικά. Συνήθως, είναι στα τελευταία λεπτά πριν το τέλος του διαλογισμού, όπου κανείς μπορεί να παρατηρήσει σημαντική διαφορά ως προς την πνευματική του διαύγεια σε σχέση με αυτήν που είχε πριν ξεκινήσει. Ειδικά έπειτα από μια κουραστική και συναισθηματικά απαιτητική ημέρα, ακόμα και 5 μόνο λεπτά διαλογισμού είναι αρκετά ώστε να αισθανθείς τον νου σου να καθαρίζει και τις σκέψεις ή τα συναισθήματα που σε ταλανίζουν να καταλαγιάζουν. Στην περίπτωση δε, που κάποιος βρίσκεται σε σύγχυση ως προς μια σημαντική απόφαση που καλείται να λάβει, ο διαλογισμός είναι ιδανικός για να αποκτήσει την διαύγεια που τόσο πολύ χρειάζεται.
2. Χαλάρωση και μείωση άγχους
Μέσα από τον διαλογισμό, προπονείται κάποιος στο να μπορεί να παρατηρεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα του αποστασιοποιημένος, χωρίς να παρασύρετε από αυτά. Ως εκ τούτου, είναι λογικό στρεσογόνες σκέψεις και καταστάσεις να έχουν ελαφρύτερη επίδραση πάνω του. Το ενδιαφέρον είναι ότι κάτι τέτοιο επιβεβαιώνεται και πειραματικά!
Σε μια πρόσφατη έρευνα του 2014, δάσκαλοι και προσωπικό ενός σχολείου ειδικής αγωγής χωρίστηκαν σε δύο γκρουπ. Τα μέλη του ενός διαλογίζονταν καθημερινά, υπό την υπόδειξη ειδικών για 15-20 λεπτά, ενώ τα μέλη του άλλου γκρουπ συνέχισαν τις δραστηριότητες τους ως συνήθως. Μετά από διάστημα 4 μηνών, τα μέλη του πρώτου γκρουπ ανέφεραν σημαντικά χαμηλότερα συμπτώματα stress, κατάθλιψης και υπερκόπωσης σε σχέση με αυτούς του δευτέρου.
Επιπρόσθετα, ερευνητές του γνωστού πανεπιστημίου Johns Hopkins της Βαλτιμόρης, σε εργασία τους, αξιολογώντας τα αποτελέσματα 47 δοκιμών σε 3515 συμμετέχοντες, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο διαλογισμός μπορεί να έχει καταπραϋντική δράση σε συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και πόνου.
Τέλος, σύμφωνα με την παρακάτω έρευνα του 2013, ο διαλογισμός μπορεί να μειώσει τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα, γνωστής και ως ορμόνης του stress, δρώντας έτσι ανασταλτικά ως προς αυτό.
3. Μεγαλύτερη συγκέντρωση
Η διάσπαση προσοχής είναι ένα πρόβλημα που γίνεται όλο και εντονότερο, σύμφωνα με τους ειδικούς. Το γιγαντιαίο πλήθος των πληροφοριών με τις οποίες βομβαρδίζεται ο σύγχρονος άνθρωπος, αλλά και η άνοδος του ρόλου των social media στην ζωή μας, συνδέονται άμεσα με το πρόβλημα σύμφωνα με μερικές έρευνες. Ειδικά τα τελευταία, με την δομή τους ουσιαστικά εκπαιδεύουν τον θεατή στο να συνηθίζει στην κατανάλωση σύντομης διάρκειας και ταχέως εναλλασσόμενων ερεθισμάτων. Στο φαινόμενο αυτό δρα κατασταλτικά ο διαλογισμός, ο οποίος με την συνεχή παρατήρηση της αναπνοής. πρακτικά γυμνάζει τον εγκέφαλο στο να μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε ένα σημείο για μεγαλύτερο διάστημα.
Η ευεργετική δράση του διαλογισμού στην αύξηση της συγκέντρωσης επιβεβαιώνεται και εδώ πειραματικά από πολλές έρευνες. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε μια περίπτωση, σύμφωνα με την οποία σύντομες συνεδρίες διαλογισμού φαίνεται να επιδρούν ευεργετικά στην ικανότητα συγκέντρωσης, ακόμα και αρχάριων από τις πρώτες κιόλας συνεδρίες.
Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν ερευνητές του πανεπιστημίου του Μαϊάμι, όπου σε μια επταετή εργασία τους που ξεκίνησε το 2011 και τελείωσε το 2018, αξιολόγησαν τις επιδράσεις του διαλογισμού στις διανοητικές επιδόσεις ανθρώπων όλων των ηλικιών. Παρατηρήθηκε ότι στην περίπτωση των ηλικιωμένων, μέσα στα 7 αυτά έτη, δεν υπήρξε η αναμενόμενη πτώση λόγο γήρατος στην ικανότητα συγκέντρωσης τους, υποδεικνύοντας έτσι την θετική δράση του διαλογισμού στον τομέα αυτό.
Τέλος, ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι ο διαλογισμός φαίνεται να επιδρά άμεσα στην ίδια την φυσιολογία του εγκεφάλου, προκαλώντας την αύξηση του πάχους περιοχών, κυρίως του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την ικανότητα προσοχής και συγκέντρωσης του ανθρώπου.
4. Μαθαίνεις να ζεις στο "τώρα"
Η σημαντικότερη, όμως, προσφορά του διαλογισμού στην ζωή μας είναι ότι μας μαθαίνει να ζούμε στο παρόν και να απολαμβάνουμε το “τώρα” (being present). Οι περισσότεροι άνθρωποι περνάμε ολόκληρη την ημέρα μας σαν σε μια κατάσταση ύπνωσης. Από την ώρα που θα ξυπνήσουμε μέχρι την στιγμή που θα ξαπλώσουμε πάλι στο κρεββάτι μας, ο νους μας είτε θα στοχάζεται λάθη και αναμνήσεις του παρελθόντος, είτε θα ταλανίζεται από αγωνίες και στόχους του μέλλοντος. Διαρκώς, θα σκεφτόμαστε κάτι που έγινε ή κάτι που προσδοκούμε να γίνει. Ακόμα και στις λίγες περιπτώσεις που αναγκαζόμαστε να ζήσουμε στο παρόν, όπως όταν τρώμε ή όταν μιλάμε με τους αγαπημένους μας, το κάνουμε όλο και πιο μηχανικά και στην συνέχεια ο νους μας πάλι θα απορροφηθεί σε κάποια άλλη σκέψη. Ακόμα και όταν πετύχουμε κάποιο στόχο που προσδοκούσαμε ή λύσουμε κάποιο πρόβλημα που μας βασάνιζε, το αίσθημα ευφορίας θα είναι εφήμερο και πολύ σύντομα ο νους μας θα αρχίσει να αναλώνετε σε ένα νέο πρόβλημα ή στόχο. Ένας τέτοιος τρόπος ζωής είναι ισοδύναμος της δυστυχίας.
Ο τρόπος ζωής των μικρών παιδιών από την άλλη, μας δίνει το ακριβώς αντίθετο παράδειγμα. Τα παιδιά είναι πάντα αφοσιωμένα στο τώρα. Δεν αναπολούν το παρελθόν ή σκοτίζονται για το μέλλον, αλλά ζουν και απολαμβάνουν έντονα την κάθε τους στιγμή. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι ζώντας στο παρόν είναι ευδιάθετα και ευτυχισμένα, χωρίς κάποια “σημαντική” αφορμή, αλλά απλά απολαμβάνοντας έντονα τις απλές και καθημερινές στιγμές της ζωής. Ένα απλό παιχνίδι, ένα τραγούδι, μια βόλτα στην παραλία, η θέα ενός ηλιοβασιλέματος μπορούν να αποτελέσουν ανεξάντλητες πηγές ευτυχίας για αυτά.
Αυτήν την ανεξάντλητη πηγή ευτυχίας και τον αυθεντικό τρόπο ζωής των παιδιών, μπορούμε ως ενήλικες να επανακτήσουμε με την βοήθεια του διαλογισμού. Εκπαιδεύοντας μας να επικεντρωνόμαστε συνεχώς στο παρόν και στην αναπνοή, χωρίς να παρασυρόμαστε στις σκέψεις μας, μας ξαναδιδάσκει σιγά -σιγά, πως είναι να ζούμε στο τώρα. Η επίδραση αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην ώρα της άσκησης αυτής καθ’αυτής, αλλά σε όλες τις στιγμές της καθημερινότητας μας, όπως μαρτυρούν πολλοί οπαδοί του διαλογισμού. Διαστήματα όπου επικεντρωνόμαστε στο “τώρα”, εμφανίζονται όλο και περισσότερο στην ζωή μας! Μια εικόνα, ένα απλό τραγούδι, ή μια μυρωδιά, εκεί που πριν θα μας άφηναν αδιάφορους, μπορεί ξαφνικά να μαγνητίσουν στο “τώρα” την προσοχή μας. Σταδιακά αποκτούμε την ικανότητα, να παραμένουμε στο παρόν σε στιγμές που εμείς θέλουμε όλο και περισσότερο. Μπορούμε έτσι να επιτύχουμε έναν γεμάτο και αυθεντικό τρόπο ζωής, στον οποίο βιώνουμε την κάθε στιγμή, με την ένταση και το νόημα που της αξίζει. Και επειδή η ευτυχία, όπως τόσοι και τόσοι σοφοί έχουν καταλήξει, βρίσκεται στις απλές στιγμές της ζωής, μόνο με έναν τέτοιο τρόπο ζωής μπορεί να είναι κανείς αληθινά ευτυχισμένος.
