Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος “bullying”. Ωστόσο, ενώ ως φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Μάλιστα, παρουσιάζει αυξανόμενες και πολυπαραμετρικές διαστάσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στον διεθνή χώρο, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια.
Τί είναι σχολικός εκφοβισμός;
Αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία εμφανίζεται κυρίως στη σχολική πραγματικότητα, με σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού ή του εφήβου και τη διαδικασία της μάθησης. Αναφέρεται στην εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών, εντός και εκτός σχολείου, με στόχο την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου ή αναστάτωσης.
Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, όπως:
- Σωματικός: Άσκηση φυσικής βίας (χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα).
- Λεκτικός: Χρήση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, απειλών και εκβιασμού (πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια).
- Έμμεσος ή Κοινωνικός: Εσκεμμένος αποκλεισμός μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση, διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών, επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων, κλοπές ή ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος.
- Ηλεκτρονικός (cyberbullying): Επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών.
- Ρατσιστικός: Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος.
- Σεξουαλικός.
Συχνά, το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την πράξη του κάποιο όφελος, όπως ευχαρίστηση, κύρος ή υλικά αποκτήματα, ενώ το «αδύναμο» παιδί δεν μπορεί να υπερασπιστεί και να προστατέψει με ριζικό τρόπο τον εαυτό του. Η ενδοσχολική βία είναι ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο τον θύτη και το θύμα, αλλά και όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή, τους παρατηρητές, οι οποίοι μπορεί να είναι είτε μαθητές είτε ενήλικες.
Πείραγμα ή εκφοβισμός;
O Olweus τονίζει τη διαφορά του σχολικού εκφοβισμού με το «πείραγμα» στα πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» αυτό συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. Αντίθετα, ο σχολικός εκφοβισμός εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις. Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού.
Πώς θα καταλάβω ότι το παιδί εκφοβίζεται;
Κάποια βοηθητικά σηµάδια µπορεί να είναι τα εξής:
- Σκισµένα ρούχα ή σημάδια βίας, απώλεια προσωπικών αντικειμένων ή χρημάτων, πτώση επίδοσης στο σχολείο, απότομη αλλαγή της καθημερινότητας, άρνηση να µιλήσει για το θέμα, έλλειψη αυτοεκτίµησης/ χαµηλή αυτοπεποίθηση.
- Πόνοι στην κοιλιά ή άλλα σωµατικά συµπτώµατα, που µπορεί να είναι ψυχοσωµατικά, προβλήµατα ύπνου, ανησυχητικές αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες.
- Αλλαγές στην συµπεριφορά (π.χ. υπερβολική αντίδραση/ ευερεθιστότητα, επιθετικότητα/ εκφοβισµός προς τα αδέρφια, απροθυµία του παιδιού να πάει στο σχολείο ή να βγει από το σπίτι, ενδείξεις µοναχικότητας/κοινωνικής απόσυρσης).
Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου;
- Ακούγοντας καλά ό,τι έχει να μου πει: “Θες να μου μιλήσεις γι’ αυτό που σε προβληματίζει;”
- Συλλέγοντας όσα περισσότερα στοιχεία μπορώ για την κατάσταση.
- Υποστηρίζοντας το παιδί: Κατανοώ την οπτική γωνία του παιδιού, αισθάνομαι τι νιώθει και συμφωνώ μαζί του πως δεν θα το αφήσουν να περάσει έτσι αυτό. Θα λάβω δράση συνεργατικά για να το αντιμετωπίσω.
- Δείχνοντας ενδιαφέρον και προθυμία για συνεργασία με το σχολείο και με επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Εν κατακλείδι...
Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να περιβάλλονται από ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον, γιατί η παραβίαση των δικαιωμάτων ακόμη κι όταν γίνεται από συνομηλίκους, προκαλεί μεγάλη ψυχική οδύνη. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να στοχεύσουμε στη δημιουργία μιας κοινωνίας, όπου η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα είναι σεβαστές και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου εκτιμάται και ενθαρρύνεται.
