Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο της Ευγενίας Φακίνου «Έρως, θέρος, πόλεμος» και οφείλω να ομολογήσω πως με συγκλόνισε. Κεντρικός χαρακτήρας του ιστορικού αυτού μυθιστορήματος αποτελεί η αδίστακτη και δυναμική Μαρία, η οποία γεννιέται στην ιταλοκρατούμενη Σύμη. Μόλις στα δώδεκα της χρόνια, το 1938, μπαίνει στο πλοίο με κατεύθυνση την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με μοναδική της ελπίδα ένα καλύτερο αύριο. Τί συνθήκες, όμως, αντιμετωπίζει εκεί που πηγαίνει;
Αποτελεί γεγονός πως στις αρχές του 19ου αιώνα ένα μεγάλο κύμα Ευρωπαίων και κυρίως Ελλήνων φθάνει στην Αλεξάνδρεια προσδίδοντάς της δυτική μορφή και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Πλήθος πλούσιων Ελλήνων ευεργετών φαίνεται να δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για τα κοινά και προσφέρουν υπέρογκα ποσά για την ανέγερση έργων κοινής ωφέλειας, όπως σχολεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και συλλόγους.
Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου τελούσε υπό την προστασία του Ελληνικού Προξενείου της Αλεξάνδρειας με έτος ίδρυσης το 1833, ενώ η πρώτη Ελληνική Κοινότητα (ΕΚΑ) ιδρύθηκε το 1843 με πρόεδρο τον Μιχαήλ Τοσίτσα. Την εποχή της ακμής του αλεξανδρινού ελληνισμού μέχρι και σήμερα, η ελληνική παροικία συναθροίζεται στο Chatby, στο γνωστό «Ελληνικό Τετράγωνο», όπου και στις αρχές του 20ου αιώνα στεγάστηκαν τα σημαντικότερα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της ΕΚΑ.
Η εκκλησία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Αλεξανδρινής κοινωνίας, ενώ ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος του Ελληνικού Πατριαρχείου της Αλεξάνδρειας αναφορικά με τις θρησκευτικές και κοσμικές δραστηριότητες της Ελληνικής παροικίας.
Η συμβολή των Ελλήνων Αλεξανδρινών ήταν ιδιαίτερα ουσιαστική στην ανάπτυξη της οικονομικής ζωής της Αιγύπτου. Οι τομείς του εμπορίου, της γεωργίας, της βιομηχανίας και των τραπεζών ήταν οι τομείς που διέπρεψαν οι Έλληνες. Μερικά παραδείγματα σημαντικών Ελλήνων βαμβακοπαραγωγών και εμπόρων ήταν ο Σαλβάγος, ο Αβέρωφ, ο Σακτούρης, ο Τοσίτσας και ο Μπενάκης. Άλλοι ασχολούνταν με το καπνεμπόριο, τη βιομηχανία τσιγάρων, την αμπελουργία, τη βιομηχανική ποτοποιία ή διατηρούσαν εμπορικά καταστήματα.
Η πνευματική ζωή των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας αντιπροσωπευόταν από εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Κωνσταντίνος Καβάφης, και πολιτιστικούς ή επιστημονικούς συλλόγους που διοργάνωναν κάθε είδους πολιτιστικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις (λειτουργία νυχτερινών, ημερήσιων σχολείων και μουσικού τμήματος, έκδοση περιοδικού, οργάνωση χοροεσπερίδων, συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων, διαλέξεις και εκμάθηση ελληνικής γλώσσας). Με τη σταδιακή μείωση του Ελληνικού πληθυσμού από τη δεκαετία του 60’ οι περισσότεροι φορείς διαλύθηκαν ή συγχωνεύτηκαν.
Το πρώτο κοινό σχολείο της Αλεξάνδρειας ονομαζόταν Σχολείον των Γραικών, ενώ το πρώτο ελληνικό σχολείο ιδρύθηκε το 1856 με κοινοτική πρωτοβουλία που ονομάστηκε Τοσιτσαία σχολή (σήμερα στεγάζει το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας). Όσον αφορά τους ελληνικούς αθλητικούς συλλόγους της Αλεξάνδρειας, αυτοί ήταν δώδεκα (πχ Αίας, Άρης, όμιλος Ιμπραϊμίας) που ανέπτυξαν έντονη δραστηριότητα συμμετέχοντας σε πολλά πρωταθλήματα.
Μερικά από τα ελληνικά φιλανθρωπικά ιδρύματα που λειτουργούσαν στην Αλεξάνδρεια ήταν το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων (τώρα στεγάζεται το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος και η βιβλιοθήκη-μουσείο Ευγένιος Μιχαηλίδης), το Νηπιοτροφείο «Μάννα» (σήμερα φιλοξενείται το ελληνικό γηροκομείο της κοινότητας), το Κανισκέρειο Ορφανοτροφείο (σήμερα έχει εκμισθωθεί σε Γαλλικό σχολείο) και το Αντωνιάδειο Γηροκομείο.
Τί συμβαίνει, όμως, την περίοδο που ξεσπά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος; Ως νοσοκόμα πια, η Μαρία θα γνωρίσει την βαρβαρότητα των χειρουργείων στην έρημο, τους βομβαρδισμούς, αλλά και το πάθος της νεολαίας για ζωή.
Η Μαρία εργαζόταν στο “μεγαλύτερο νοσοκομείο της Μέσης Ανατολής”, το «Κοτσίκειο Νοσοκομείο», το οποίο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τέθηκε στη διάθεση της Ελληνικής Αεράμυνας. Δεδομένου ότι ποτέ δεν μπόρεσε να ορθοποδήσει οικονομικά, μετά τον πόλεμο πουλήθηκε στο Αιγυπτιακό κράτος.
Οι Αιγυπτιώτες Έλληνες προσέφεραν σε σημαντικό βαθμό κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως μετά την κατοχή της Ελλάδας και την μετάβαση της Ελληνικής Κυβέρνησης στην Αίγυπτο. Δύο χιλιάδες ήταν οι ομογενείς που προσήλθαν στις τάξεις του συμμαχικού στρατού, ενώ στη πρώτη νικηφόρα μάχη του Ελ Αλαμέιν συμμετείχαν δύο ελληνικές ταξιαρχίες μεταξύ των οποίων και πολλοί Αιγυπτιώτες. Αξίζει να σημειωθεί ότι με πρωτοβουλία των «κυριών» της παροικίας συγκροτήθηκαν ομάδες με σκοπό την ανακούφιση των Ελλήνων στρατιωτών που βρίσκονταν στην Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο.
Ξεκινώντας πάλι τη ζωή της από την αρχή, στην Αθήνα του 1945, θα καταφέρει η Μαρία να αντέξει τις αντίξοες συνθήκες έχοντας ένα παιδί και νιώθοντας μια αφόρητη μοναξιά; Δε θα σας κάνω όμως άλλο spoil, αρκεί να βυθιστείτε στις σελίδες του απολαυστικού αυτού βιβλίου για να δείτε την κατάληξη της ηρωίδας μας!
