True Mirror Phenomenon
Ένα από τα μεγαλύτερα υπαρξιακά ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους, είναι η ταυτότητα τους και οι εντυπώσεις που αυτή αποκομίζει από τον κοινωνικό περίγυρο. Σημαντικό κομμάτι του εαυτού μας είναι, βέβαια, η ίδια μας η φυσιογνωμία. Κι όμως, το μοναδικό πρόσωπο στον κόσμο που δεν θα δούμε ποτέ στην ζωή μας είναι το δικό μας! Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για το φαινόμενο του “Αληθινού Καθρέφτη” ή αλλιώς “True Mirror” και για την αποδοχή του πραγματικού μας εαυτού.
Η απλή κατασκευή του Αληθινού Καθρέφτη χρησιμοποιήθηκε από τον John Walter για να αναδείξει τις αληθινές εκφράσεις των ανθρώπων. Όπως γνωρίζουμε, οι καθρέφτες αντιστρέφουν την αριστερή και δεξιά πλευρά του προσώπου με αποτέλεσμα να μην “διαβάζουμε” σωστά τις εκφράσεις μας στην αντανάκλασή μας. Ο Walter βλέποντας μια μέρα το χαμόγελό του στον καθρέφτη, συνειδητοποίησε πόσο επιτηδευμένο είναι. Παρατήρησε ότι οι εκφράσεις του είναι είναι επίπεδες, άψυχες και σίγουρα φαίνονται ψεύτικες στους άλλους. Όταν, όμως, ο καθρέφτης του ντουλαπιού συνδέθηκε με τον καθρέφτη μπροστά του, σχηματίζοντας γωνία 90 μοιρών, όλα άλλαξαν. Είδε ότι, ενώ το χαμόγελο εξαφανίστηκε από τα χείλη του, παρέμεινε στα μάτια του. Αυτό που αισθανόταν αποτυπωνόταν πλέον ξεκάθαρα στην αντανάκλαση του και τον έκανε να χαμογελάσει ξανά στον εαυτό του.
Γιατί, όμως, οι Αληθινοί Καθρέφτες είναι τόσο διαφορετικοί; Όπως το αριστερό και δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου προσλαμβάνουν διαφορετικές πληροφορίες, έτσι και οι πλευρές του προσώπου μας αποτυπώνουν διαφορετικές εκφάνσεις των εσωτερικών μας διεργασιών, με το αριστερό τμήμα να εκφράζει την λογική και το δεξιό το συναίσθημα. Το “φαίνεσθαι” του καθρέφτη, όμως, δεν εναρμονίζεται με το “είναι”. Το χαμόγελο μας δεν δημιουργεί καμία συναισθηματική απόκριση και σύντομα γινόμαστε επικριτικοί με τον εαυτό μας. Ωστόσο, στην περίπτωση του μη αναστρέψιμου καθρέφτη, η έκφραση ταυτίζεται με το συναίσθημα, με αποτέλεσμα να βλέπεις την χαρά στο πρόσωπό σου ή να αισθάνεσαι συμπόνια όταν βλέπεις θλίψη σε αυτό.
Η αντανάκλαση του πραγματικού εαυτού δημιουργεί ποικίλες αντιδράσεις συγκίνησης, ανακούφισης ,περιέργειας αλλά και δυσαρέσκειας. Την επίδραση του καθρέφτη αντιλαμβάνονται συνήθως άνθρωποι με φυσικά εκφραστική φυσιογνωμία, οπτικά προσανατολισμένοι , με συνείδηση του εαυτού ή και καλλιτεχνικές προσωπικότητες. Στον γενικό πληθυσμό περίπου το 10% θα εκπλαγεί από την διαφορά, ένα άλλο 10% θα αισθανθεί περιέργεια, 30% δεν θα δει καμία διαφορά και το 50% θα βιώσει αποσύνδεση από την εικόνα και δυσαρέσκεια από αυτό που βλέπει.
Καθρέφτης και συμβολισμός στην τέχνη
Σε πολλούς πολιτισμούς επικρατεί η αντίληψη ότι ο καθρέφτης φανερώνει την ψυχή του ανθρώπου. Αντίστοιχα, στην τέχνη χρησιμοποιείται κατά κόρον ως υπέρτατο σύμβολο της Αλήθειας, είτε αυτή αφορά την αποκάλυψη του μέλλοντος, είτε ενός διαφορετικού κόσμου ή και ενός διαφορετικού προσώπου. Στα παραμύθια ο καθρέφτης φανερώνει σκληρές αλήθειες, όπως στην Χιονάτη, ή οδηγεί σε κόσμους πιο αληθινούς και άμεσους από αυτούς που αντιλαμβανόμαστε, όπως στην Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων. Στην Βασίλισσα του Χιονιού όταν θραύσματα καθρέφτη πέφτουν στην γη, οι άνθρωποι βλέπουν κάθε ομορφιά μέσα από το πρίσμα του κακού και την ασχήμιας.
Ορόσημο στην κλασική λογοτεχνία αποτελεί “Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι” του Όσκαρ Γουάιλντ . Το πορτρέτο του Ντόριαν, του θυμίζει το ντεμπούτο του στην εποχή της νιότης και της κοινωνικής καταξίωσης, όπου τρέφονται οι ακόλαστες επιθυμίες του και γίνονται όπλο στα χέρια του, το οποίο δεν διστάζει να χρησιμοποιεί με στόχο την προσωπική του τέρψη. Όσο, όμως, η ομορφιά του παραμένει αναλλοίωτη, η ψυχή του παίρνει την μορφή των επιλογών του και αποτυπώνεται τερατωδώς στο άλλοτε όμορφο πορτρέτο του, σύμβολο μιας ύπαρξης που έχει πια χαθεί.
Η αποστροφή στο άτομο που κρύβουμε μέσα μας, θίγεται και στην νεανική λογοτεχνία στο είδος της φαντασίας. Στο βιβλίο “Φτερά και Ερείπια” η ηρωίδα καλείται να ανακτήσει τον πολύτιμο καθρέφτη Ουροβόρο, ο οποίος παραδίδεται στα χέρια αυτού που καταφέρνει να κοιτάξει μέσα του χωρίς να χάσει τα λογικά του όταν αντικρύσει την αληθινή του φύση.
Ήταν ίσως το μοναδικό πράγμα που δεν θα του έδειχνα ποτέ. Σε κανέναν. Πώς είχα ριγήσει, πώς είχα κάνει εμετό, πώς είχα ουρλιάξει, πώς είχα προσπαθήσει να γδάρω με τα χέρια μου εκείνον τον καθρέφτη. Και ύστερα, πώς είχα λουφάξει, τρέμοντας μπροστά σε κάθε φρικτό και ανάλγητο και εγωιστικό στοιχείο που είχα διακρίνει σε εκείνο το τέρας…μέσα στον εαυτό μου. Όμως, είχα συνεχίσει να κοιτάζω. Δεν απέστρεψα το βλέμμα μου. Τότε άρχισα να διακρίνω κι άλλα πράγματα, σημαντικότερα πράγματα. Κι αυτό που είδα…νομίζω το αγάπησα.
Ο Γιώργος Σεφέρης στο ποίημα του “Αργοναύτες” ξεκινά με μια φράση από τον πλατωνικό διάλογο “Ἀλκιβιάδης μείζων”.
Καί ψυχή,
εἰ μέλλει γνώσεσθαι αὐτην,
εἰς ψυχήν
αὐτῆ βλεπτέον:
τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη.
Ο Σεφέρης δεν θεωρεί δεδομένη την ικανότητα να γνωρίσει κανείς την ψυχή του. Προτάσσει την αναγκαιότητα, στις ενδόμυχες ενδοσκοπήσεις μας, να μην καταφεύγουμε στην ψευδαισθησιακή εικόνα που μας παρέχουν οι ευγενείς προσδοκίες που έχουμε για τον εαυτό μας. Στο κάτοπτρο της αυτογνωσίας, το πρόσωπο που παραποιούμε ή αγνοούμε επαφίεται το πρόσωπο που δεν καταλαβαίνουμε, το διαφορετικό και συχνά εχθρικό. Με αυτά θα πρέπει να συμφιλιωθούμε και να τα ενώσουμε σε μία ενιαία ταυτότητα, αναγνωρίζοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Θα κατανοήσουμε ότι το “είναι” μας δεν είναι σταθερό και μονοδιάστατο αλλά ρευστό. Επομένως, στο ποίημα του Σεφέρη, ο “ξένος” και ο “εχθρός” είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Η αυτο-εικόνα στην ζωή μας
Έχοντας αναφέρει όλα αυτά, δεν είναι άξιο απορίας το ότι είναι τόσο δύσκολο να είμαστε ο εαυτός μας. Σύμφωνα με την Caroline McHugh, η αυθεντική έκφραση του εαυτού εμφανίζεται σε δύο στάδια της ζωής μας. Αν ρωτήσει κανείς σε μία τάξη τετράχρονων παιδιών, ποιος είναι ο πιο δυνατός, όλοι θα σηκώσουν τα χέρια τους. Στην ηλικία των εφτά, όμως, όλοι θα δείξουν ένα άτομο. Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά έχουν αφομοιώσει το αρχέτυπο που προβάλλει η κοινωνία για τις ισχυρές προσωπικότητες και έχουν συνείδηση της σύγκλισης ή της απόκλισής τους από τα πρότυπα αυτά. Ο δημοφιλής, ο καλός μαθητής, ο αθλητής ενσαρκώνουν πλέον το ιδανικό του μικρόκοσμου στον οποίο εντάσσονται.
Η δεύτερη περίοδος είναι η ενήλικη ζωή. Η περίοδος όπου οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι ο χρόνος είναι υπερβολικά λίγος για να συμβιβάζονται με επιλογές και άτομα που δεν τους ταιριάζουν. Τι γίνεται, λοιπόν, στο ενδιάμεσο διάστημα; Αυτή είναι η περίοδος των λάθος επιλογών, της κοινωνικοποίησης και της διαδικασίας δοκιμής-πλάνης. Ψάχνουμε τρόπους για να εκπληρώσουμε οράματα και να συμβαδίσουμε με κάθε είδους πρότυπο προσπαθώντας να αφομοιωθούμε, να ενταχθούμε και να μιμηθούμε. Ίσως αργότερα μαθαίνουμε ότι σκοπός δεν είναι να γίνουμε σαν τους άλλους, αλλά να γίνουμε το ίδιο καλοί με αυτούς στο να είμαστε ο εαυτός μας.
Συχνά ζηλεύουμε κάποιον άδικα για ενδιαφέροντα γεγονότα που συνέβησαν στη ζωή του, τη στιγμή που θα έπρεπε να τον ζηλεύουμε για την ευαισθησία χάρη στην οποία τα γεγονότα αυτά φαντάζουν τόσο ενδιαφέροντα μέσα από τις δικές του περιγραφές. – Άρθουρ Σοπενχάουερ
Υπάρχουν τρείς τρόποι με τους οποίους πορευόμαστε στην ζωή. Το σύμπλεγμα της ανωτερότητας διαστρεβλώνει την εικόνα μας χρησιμοποιώντας τους άλλους ως μέσο εξύψωσης του Εγώ. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το σύμπλεγμα κατωτερότητας που υποβαθμίζει το Εγώ και περικυκλώνεται από ανθρώπους που το κάνουν να νιώθει ασήμαντο. Υπάρχει, όμως, και μία τρίτη διαδικασία, που μπορεί να αποδοθεί ως εσωτερικότητα. Τα πρώτα δύο είδη χρειάζονται άλλους ανθρώπους για να τροφοδοτήσουν την αυτο-εικόνα μας, υποδεικνύοντας μας περιχαρακωμένα όρια και έωλες προοπτικές που συχνά δεν συμβαδίζουν καν με την ιδιοσυγκρασία μας . Ένας εσωτερικός προσανατολισμός είναι το μόνο μέρος όπου δεν υπάρχει ανταγωνισμός. Αντιθέτως, τελειοποιεί ήδη υπάρχοντα χαρίσματα, χωρίς ανάγκη από συγκρίσεις.
Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτού του επίπεδου αυτοσεβασμού και αυτοπεποίθησης είναι η δήλωση που έκανε η τραγουδίστρια Jill Scott όταν ρωτήθηκε αν έχει άγχος που θα ανέβει στην σκηνή μετά την Erykah Badu. Άρα, το ερώτημα είναι, πώς μας βλέπουν οι άλλοι ή αν έχουμε εμείς το θάρρος να αποδεχθούμε τον εαυτό μας;
