Η τέχνη του φιλοσοφεῖν

«Πειρώ τω μέν σώματι είναι φιλόπονος, τη δέ ψυχή φιλόσοφος», είχε πει κάποτε ο Ισοκράτης, αναδεικνύοντας την αξία της φιλοσοφίας ως θεραπαινίδας της ψυχής.

Τί είναι, όμως, πράγματι η φιλοσοφία;

Η αυτολεξεί απόδοση της λέξης είναι «ο φίλος της σοφίας», δηλαδή, κάποιος που αγαπάει τη σοφία. Κοιτάζοντας, όμως, πιο προσεκτικά την ιστορική πορεία της έννοιας αυτής, θα παρατηρήσουμε την εξέλιξη και αλλαγή της με την πάροδο του χρόνου. Ενδεικτικά μόνο, μπορούμε να αναφέρουμε ότι στην αρχαιότητα η φιλοσοφία ήταν συνδεδεμένη τόσο με το λεγόμενο επιμελείσθαι εαυτού, όσο και με την προσπάθεια εξήγησης του κόσμου και των φαινομένων που τον απαρτίζουν. Πέρασε, όμως, από πολλά εξελικτικά στάδια, εκ των οποίων σε μερικά λειτουργούσε ως «σχολιαστής» κειμένων ή ως το μέσο για την αποκάθαρση και διασαφήνιση των εννοιών. Προφανώς, η ανάλυση της ιστορικής πορείας της φιλοσοφίας δεν μπορεί να αποδοθεί σε αυτές τις λίγες γραμμές. Αποτελούν, ωστόσο, μια πρόγευση για όποιον/α ενδιαφέρεται να ανακαλύψει τα μυστικά τούτου του μαγικού κόσμου.

https://www.perros.com.gr/content/data/multimedia/images/imagescache/4ae00c81c2294fca636bf9ec15ab53c1b689559c.780.585.e562b091b50122eee1b18f163ab8586f5c83c886.jpg

Τελικά, τί είναι η φιλοσοφία;

Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ένα μικρό και σχετικά απλό ερώτημα. Η απάντησή του, όμως, απαιτεί πολύωρη συζήτηση και ανάλυση. Δεν ξέρω, αν οφείλω να σας κουράσω με ιστορικά γεγονότα και ετυμολογικές αναλύσεις ή να προσεγγίσουμε το ερώτημα από μια διαφορετική σκοπιά.

Σε μια συζήτηση που είχα πρόσφατα με ένα φιλικό πρόσωπο -που συμμερίζεται την ίδια αγάπη για τη φιλοσοφία με εμένα- αναφερθήκαμε στην έννοια της τέχνης του φιλοσοφείν. Το συμπέρασμα που προέκυψε από τον πολύωρο διάλογό μας, ήταν ότι, σε τελική ανάλυση, η φιλοσοφία δύναται να λάβει τη μορφή που ο καθένας μας θα θελήσει να της δώσει. Για μερικούς ανθρώπους, φιλοσοφία μπορεί να είναι ο πιο απλός συλλογισμός που θα νοήσουν σε ένα γεγονός της καθημερινότητάς τους, για άλλους κάτι αφηρημένο και απομακρυσμένο από την πραγματικότητα, για κάποιους άλλους πάλι η ανάλυση και εμβάθυνση σε ένα κείμενο. Αυτός ο πολυμορφικός χαρακτήρας, λοιπόν, της φιλοσοφίας και ο τρόπος που προσαρμόζεται διαφορετικά στη ψυχοσύνθεση και στις ανάγκες του εκάστοτε ανθρώπου, είναι που την κάνει τόσο ακαταμάχητα γοητευτική. Ίσως ακούγομαι λίγο υπερβολική, αλλά θεωρώ ότι σε ένα γενικότερο πλαίσιο έχουμε παρεξηγήσει αρκετά τον φιλοσοφικό κλάδο.

Είναι γεγονός, άλλωστε, ότι υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη που αιωρείται στον αέρα αναφορικά με τη φιλοσοφία. Από αρκετούς αντιμετωπίζεται ως μια επιστήμη που «ανθίζει» μόνο εντός του πανεπιστημίου. Πράγματι, αυτή είναι μια πτυχή της… Όχι όμως η μοναδική. Η άλλη -που είναι εξίσου συναρπαστική – αφορά την πνευματική διανόηση του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, χωρίς απαραίτητα να έχει αποκτήσει γνώσεις περί του τί έχει ειπωθεί από τον Νίτσε και τον Χέγκελ.

https://www.elculture.gr/wp-content/uploads/2017/11/socelcphilo-494x300.jpg

Το ουσιαστικό πλεονέκτημα της τέχνης του φιλοσοφείν, το οποίο δύσκολα αντιλαμβανόμαστε μερικές φορές, είναι ακριβώς το γεγονός ότι αποτελεί το μέσο για την καλλιέργεια του πνεύματος και της κριτικής μας σκέψης.  Διαβάζοντας ουσιαστικά και με προσοχή μια σελίδα από τα Ηθικά του Αριστοτέλη ή έστω από ένα λογοτεχνικό έργο, όπως ο Ξένος του Καμύ, ο νους μας και η ψυχή μας γίνονται αποδέκτες ιδεών που δύνανται να μας ωθήσουν σε μια διαδικασία προβληματισμού, ξεκινώντας από τα πιο απλά ζητήματα και καταλήγοντας ενδεχομένως στα πιο σύνθετα. Αυτή, λοιπόν, η διαδικασία αναστοχασμού και σκέψης πάνω σε γεγονότα που, ίσως, θεωρούσαμε δεδομένα, μπορεί να επιφέρει πολλές αλλαγές στον τρόπο νόησης και αντίληψής μας για τον κόσμο. Όταν καταφέρουμε, δηλαδή, να φτάσουμε στο τέλος του νήματος της σκέψης μας, όταν έχουμε ολοκληρώσει και απαντήσει όλα εκείνα τα ερωτήματα που έχουν γεννηθεί από την ανάγνωση ενός φιλοσοφικού κειμένου και σαν “αγκάθια” δεν αφήνουν σε ησυχία το πνεύμα μας, τότε θα ανακαλύψουμε μια αλλαγή, ένα είδος ανανέωσης στην πνευματική μας ζωή. Αυτή ακριβώς η στιγμή της συνειδητοποίησης και της αλλαγής είναι που κάνει τη φιλοσοφία τόσο ξεχωριστή και ακαταμάχητη στα μάτια εκείνου που ξέρει και μπορεί να την εκτιμήσει.

Η εικόνα, επομένως, της φιλοσοφίας ως ενός πεδίου που για αντικείμενό της έχει το αφηρημένο, μη πραγματικό και δυσνόητο, σύμφωνα με τα όσα αναλύσαμε παραπάνω, καταρρίπτεται στη στιγμή. Αν, μάλιστα, αναλογιστούμε λίγο περισσότερο, θα διαπιστώσουμε, προς μεγάλη μας ίσως έκπληξη, ότι η φιλοσοφία είναι παρόν σε ποικίλες στιγμές της ζωής και της καθημερινότητάς μας, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε.

Εν κατακλείδι, θα ήθελα να τονίσω -ξανά- ότι η φιλοσοφία είναι ένα μέρος της επιστήμης και της διανόησης με αμέτρητους θησαυρούς. Η «είσοδος» και ενασχόλησή μας με αυτόν τον χώρο είναι κάτι που έγκειται σε εμάς και μόνο σε εμάς. Όντας, σε τελευταία ανάλυση, η σημερινή μέρα αφιερωμένη στη φιλοσοφία [18 Νοεμβρίου ως η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας], ας μη λησμονήσουμε την αξία της τελευταίας και την προσφορά της στην ανθρωπότητα.

Διάβασε επίσης: Ο Καμύ και η παράλογη (;) θεωρία του

Διάβασε επίσης!

Ψήφισε το καλύτερο άρθρο για το μήνα...