Η μεγάλη ψευδαίσθηση

Η μεγάλη ψευδαίσθηση

Από ιατρικής άποψης και, συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η βιονευρολογική επιστήμη, οι ψευδαισθήσεις οφείλονται σε εγκεφαλική δυσλειτουργία. Ειδικότερα, οφείλονται σε δυσλειτουργία του νευρωνικού τόξου του εγκεφάλου, η οποία οδηγεί σε αλλοίωση της κατάστασης που βιώνει ο ασθενής.

Αφήνοντας στην άκρη ψυχικές διαταραχές ή διάφορες ουσίες που συχνά έχουν ως επακόλουθο την εμφάνιση ψευδαισθήσεων, ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το ζήτημα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Σύμφωνα με την ακριβή της ετυμολογία, η σύνθετη αυτή λέξη προέρχεται από τα συνθετικά “ψευδό- + αίσθηση”. Το συνθετικό “ψευδό-“, που έχει ινδοευρωπαϊκές ρίζες, εξελίχθηκε στο σημερινό επίθετο ψεύτικος, ενώ, όπως όλοι γνωρίζουμε, η αίσθηση είναι μια λειτουργία του οργανισμού με την οποία προσλαμβάνονται τα ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος, όπως, δηλαδή, η αφή, η ακοή, η όραση, η όσφρηση και η γεύση, γνωστές και ως οι 5 αισθήσεις.

Ποιος είναι, όμως, ο λόγος για τον οποίο όλοι οι άνθρωποι έχουμε “εξαπατηθεί”, έστω και μία φορά στη ζωή μας, από τις αισθήσεις μας, βιώνοντας τις λεγόμενες ψευδαισθήσεις;

 

Illusions

Ας μιλήσουμε λίγο για ιστορία

Το 1997 ξεσπά ένα πολιτικό-καλλιτεχνικό σκάνδαλο στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας διότι η Γαλλία συμμετέχει με μια ταινία ονόματι “La grande illusion”. Η ταινία εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε γερμανικά στρατόπεδα κράτησης. Οι ήρωες, που είναι αιχμάλωτοι σε αυτά, αναπτύσσουν σχέσεις τόσο με τον Γερμανό διοικητή, όσο και με έναν Γάλλο Εβραίο. Η εξέλιξη αυτών των σχέσεων στην ταινία δείχνει το ξεκάθαρο μήνυμα της, το οποίο είναι και ομώνυμο με τον τίτλο της. Οι εθνικές και οι ταξικές διαφορές που χωρίζουν τους ανθρώπους είναι μια μεγάλη ψευδαίσθηση.  

Παρ’ όλα αυτά ο αναδυόμενος φασισμός και η ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποφάσισε να μοιράσει το βραβείο ανάμεσα σε δύο “προπαγανδιστικές” ταινίες, μία Ιταλική και μία Γερμανική, με αποτέλεσμα η Γαλλία να αποχωρήσει διά παντός από το συγκεκριμένο φεστιβάλ. Ο λόγος που η ταινία δεν κέρδισε το φεστιβάλ, εκτός από την παρέμβαση του Μουσολίνι και του Χίτλερ, ήταν επίσης ότι ο κόσμος ήταν βαθιά πεπεισμένος ότι οι εθνότητες ήταν όντως χωρισμένες σε ”καλές” και “κακές”, ότι διέφεραν τόσο πολλοί μεταξύ τους, που το μίσος και ο πόλεμος ήταν μονόδρομος. Ήταν αυτό, όντως, μια πραγματική κατάσταση ή έφταιγε το ότι οι αισθήσεις τους, τους ξεγελούσαν;

La grande illusion

“Ο λόγος περί της μεθόδου”, Ρενέ Ντεκάρτ 

Δεδομένου ότι υπάρχουν τόσες διαφορετικές γνώμες πάνω στο ίδιο θέμα, τις οποίες μάλιστα, τις υποστηρίζουν άνθρωποι σοφοί, επειδή στην πραγματικότητα δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει παραπάνω από μία που να είναι η σωστή, ο Ντεκάρτ θεωρούσε σχεδόν σαν λανθασμένο το καθετί που έμοιαζε πολύ αληθινό.

Σε ένα άλλο σημείο του βιβλίου του, υποστηρίζει ότι η θέλησή μας δεν τείνει να ακολουθεί κανένα πράγμα, παρά μόνο αν η νόησή μας της το παρουσιάζει σαν καλό ή κακό. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτή την πρόταση, τότε, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι προκειμένου να πράξει κανείς σωστά και, συγκεκριμένα, να θελήσει να πράξει σωστά, πρέπει πρώτα να έχει σκεφτεί με την ανάλογη ορθότητα. Τί γίνεται, λοιπόν, όταν το μυαλό μας σφάλει και νομίζουμε ότι επιθυμούμε κάτι, ενώ, στην πραγματικότητα, δεν έχουμε όντως αυτή την επιθυμία; Δεν πρόκειται για ένα είδος ψευδαίσθησης; Σίγουρα! Ο Ντεκάρντ, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών,  πίστευε, πράγματι, πως οι αισθήσεις μας συχνά “σφάλλουν” και πως με αυτές είναι δύσκολο να προσεγγίσουμε την αλήθεια.

Αλληγορία του σπηλαίου, Πλάτωνας

Η γνωστή αυτή αλληγορία αναφέρεται στους δεσμώτες ενός σπηλαίου που όντες αλυσοδεμένοι χειροπόδαρα, έβλεπαν μονάχα τον τοίχο που βρισκόταν μπροστά τους. Εκεί, έβλεπαν μόνο τις σκιές ομοιωμάτων ζώων, ανθρώπων και αντικειμένων που κουβαλούσαν κάποιοι άνθρωποι πίσω τους. Η αντανάκλαση αυτή γινόταν από τη φωτιά που έκαιγε, επίσης, πίσω τους και την οποία, όμως, επίσης δεν μπορούσαν να δουν. Έτσι, λοιπόν, οι δεσμώτες αντιλαμβάνονταν ως πραγματικότητα τις σκιές γιατί ήταν το μοναδικό πράγμα που έβλεπαν. Οι αισθήσεις τους, όμως, και, συγκεκριμένα, η όρασή τους, δεν μπορούσε να τους εξασφαλίσει την αλήθεια

“Sometimes the grass is greener on the other side because it’s fake”

Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό, πως οι άνθρωποι συχνά κινούνται σε πλαίσια που απέχουν πολύ από την «αλήθεια» των πραγμάτων κι αυτό γιατί οι αισθήσεις τους τους ξεγελούν. Πώς είναι δυνατόν, το εξελιγμένο ανθρώπινο είδος που έχει εφεύρει πράγματα που ξεφεύγουν από κάθε φαντασία, έχει ταξιδεύσει σε άλλους πλανήτες κι έχει εξηγήσει ως και τα, μέχρι πρότινος, πιο ανεξήγητα φαινόμενα, να εξαπατάται από τις αισθήσεις του;

Ο λόγος είναι απλός. Από την αλληγορία του Πλάτωνα, τον λόγο του Ντεκάρτ, μέχρι τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και τις ταξικές ή εθνικές διαφορές που νομίζουμε ότι μας χωρίζουν, οι αισθήσεις μας διδάσκουν κάτι πολύ σημαντικό. Ο εγκέφαλός μας σκέφτεται πολύ πιο σύνθετα από όσο νομίζουμε και “σκαρφίζεται” πολλά αληθοφανή σενάρια προκειμένου να μη μας πληγώσει, να μας διευκολύνει και γενικότερα να μας εξυπηρετήσει σε διάφορες καταστάσεις. 

Ένα παράδειγμα είναι η «εθελοτυφλία». Σίγουρα, όλοι, έστω και μια φορά στη ζωή μας έχουμε εθελοτυφλήσει μπροστά σε μία κατάσταση ή συμπεριφορά. Το μυαλό μας δεν μπορεί να δεχτεί ότι σφάλλει, ότι έχει κάνει λάθος επιλογή ή ότι υφίσταται απόρριψη. Έτσι κινητοποιεί τις αισθήσεις μας, με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτές να μας «ξεγελάσουν». Η πληροφορία από τις αισθήσεις μας φτάνει στον εγκέφαλο «αλλοιωμένη», έτσι δηλαδή όπως την θέλουμε να είναι. Η αλήθεια όμως απέχει πολύ. Και, ίσως, στην εποχή της εικόνας που ζούμε, η ανακάλυψή της, το να δούμε πέρα από τη μάστιγα του “φαίνεσθαι” να είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

mind vision

Διάβασε επίσης!

Ψήφισε το καλύτερο άρθρο για το μήνα...