Βαρύτητα και ελαφρότητα. Ύπαρξη και ανυπαρξία. Χιλιοειπωμένα λόγια και αποτυπωμένα σε σελίδες βιβλίων. Μας τα αφηγήθηκε, εξάλλου, και ο Μίλαν Κούντερα στο έργο του “Υπάρχω άρα ζω;“ θα αναρωτιόταν κανείς. Οι κοινωνικές επιταγές και τα “πρέπει” της κοινωνίας δίνουν την απάντηση στο ερώτημα αυτό και είναι οι παράγοντες που βαραίνουν την ελαφρότητα της ζωής.
Για τους υπαρξιστές, ο άνθρωπος είναι “ριγμένος” στον κόσμο. Δεν διαθέτει οδηγίες για την ύπαρξή του και, επομένως, δεν γνωρίζει τί ζωή να διάγει. Δεν ακολουθεί μια προκαθορισμένη πορεία, αλλά υπάρχει μεμονωμένα και ο ίδιος καθορίζει την ουσία του. Ζει την απόλυτη ελευθερία καθώς ο χάρτης των πράξεων του δείχνει την πορεία του μέλλοντος του. “Είμαστε οι επιλογές μας”, λοιπόν, εννοώντας αυτές τις μοναδικές και ανεπανάληπτες ανθρώπινες ουσίες. Και είμαστε, επίσης, έτοιμ@ να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες των πράξεων μας.
Οι επιλογές μας, ωστόσο, παύουν να είναι δικές μας όταν διαμορφώνονται μέσα στο πλαίσιο του “πρέπει” μιας κοινωνίας. Αυτές οι κοινωνικές επιταγές που μόνο “συρρικνώνουν” ένα άτομο και προσθέτουν ένα αβάσταχτο βάρος στην ύπαρξή του. Πόσες φορές φορές δεν ένιωσες ότι καταλαμβάνεις έναν συγκεκριμένο χώρο στο σύμπαν; Και ότι αυτός ο χώρος ολοένα και αυξάνεται με τα καθημερινά σου προβλήματα; Η βαρύτητα και η ελαφρότητα, λοιπόν, είναι δύο καταστάσεις που νιώθει ένας άνθρωπος για τη ζωή του. Και τα βαρίδια είναι τα “πρέπει” που εμποδίζουν την απελευθέρωση του ατόμου και το καταρρακώνουν ψαλιδίζοντας τα προσωπικά του όρια.
Εάν, όμως, η ζωή επαναλαμβανόταν και δεν υπήρχε ανεπανάληπτη, ίσως να υπήρχε χώρος και για αυτά τα “πρέπει”. Δυστυχώς (ή και ευτυχώς) η ζωή, σε αντίθεση με την αέναη επιστροφή του Νίτσε, σε μία και μόνο στιγμή σβήνει για πάντα και δεν συμβαίνει ξανά. Επομένως, η ανησυχία και η μέριμνα για το καθετί που μας επιφυλάσσει αποδεικνύονται να είναι τελικά ελάσσονος σημασίας μπροστά στο εφήμερο της ζωής.
Και αυτό, ίσως, να είναι το κίνητρο του μέσου ανθρώπου σήμερα. Η απόφαση να “ανοίξει” τα φτερά του και να απελευθερωθεί από οτιδήποτε αναγκάζει τη ζωή να φαίνεται “δυσκίνητη” και βαριά. Να επιλέξει μεταξύ της βαρύτητας και της ελαφρότητας του Κούντερα. Να κατανοήσει την συνθετότητα της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά ταυτόχρονα και την παροδικότητα της και να νοηματοδοτεί τη ζωή σε κάθε στιγμή της. Ίσως ακόμα να είναι λιγότερο αυστηρός με τον εαυτό του και να “αγκαλιάσει” λίγο περισσότερο την παρουσία του στον κόσμο.
Όσο για το “τυχαίο”; Η έννοια του τυχαίου, στο μυαλό των περισσοτέρων, περιστρέφεται γύρω από την έννοια της περιπέτειας. Όσο τυχαίο είναι ένα γεγονός άλλο τόσο ξεφεύγει από τη σφαίρα επιρροής του “πρέπει”. Μια κατάσταση, δηλαδή, που δεν προβλέπεται από τους κανόνες της κοινωνίας και άρα εναπόκειται στην ευχέρεια του ατόμου για τη διαχείρισή του. Ένα προνομιακό πεδίο ελευθερίας, εν ολίγοις, ως συνοδοιπόρος της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης· μία έννοια τελικά αντιφατική αλλά άκρως αντιπροσωπευτική του σήμερα. Η συνθετότητα της καθημερινής ζωής τοποθετεί τον άνθρωπο στη δίνη των καθημερινών προβλημάτων. Το άτομο, όμως, είναι πρωταγωνιστής στο ίδιο του το έργο και επιλέγει την κάθε του κίνηση. Ανάμεσα στις δύο επιλογές, βαρύτητα και ελαφρότητα, καλείται να επιλέξει μία και μαζί με αυτή το νόημα και τον προσανατολισμό που θα δώσει στη ζωή του.
