Βρισκόμαστε μια ανάσα από την Ανάσταση, που αποτελεί την “εορτή των εορτών” για τη Χριστιανοσύνη, αλλά και από την Κυριακή του Πάσχα, την ημέρα που προσμένουν οι απανταχού καλοφαγάδες για να επιδοθούν σε έναν άνευ προηγουμένου φαγοπότι. Είναι ευρέως γνωστό ότι, ως έθνος, καταναλώνουμε συχνά ευμεγέθεις μερίδες φαγητού, καθώς έχουμε συνδέσει κάθε περίσταση με μεγάλα τραπέζια γεμάτα από καλούδια. Μαγειρεύουμε, όμως, περισσότερα από όσα μπορούμε να καταναλώσουμε, για να ικανοποιήσουμε το ακόρεστο μάτι μας και, σε πολλές περιπτώσεις, με γνώμονα τη λαϊκή ρήση “καλύτερα να περισσέψει, παρά να μην φτάσει”. Κατά αυτό τον τρόπο, καταλήγουμε να απορρίπτουμε μεγάλες ποσότητες φαγητού που διαιωνίζουν το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων.

Με αφορμή την Ημέρα της Γης, που τιμούμε στις 22 Απριλίου, λίγες ημέρες πριν το πασχαλινό τραπέζι, θα τεθεί επί τάπητος το υψίστης σημασίας ζήτημα της σπατάλης τροφίμων και θα απαντηθούν ερωτήσεις, όπως: Τί είναι η σπατάλη τροφίμων; Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα; Πως μας επηρεάζει; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε; Και, σε τελική ανάλυση, γιατί να ασχοληθούμε εν πρώτοις;

To know us better

Αρχικά, θα πρέπει να αντιληφθούμε και να διαχωρίσουμε τους όρους, σπατάλη τροφίμων και απώλεια τροφίμων. Η σπατάλη τροφίμων, ή κοινώς food waste δεν έχει ακριβή ορισμό. Το  Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης χαρακτηρίζει τα τρόφιμα που δεν καταναλώνονται και καταλήγουν μη βρώσιμα με υπαιτιότητα του καταναλωτή, ως σπατάλη τροφίμων.

Εάν, αντιθέτως, τα τρόφιμα χαλάσουν ή απορριφθούν πριν φτάσουν στον τελικό καταναλωτή και ευθύνεται για αυτό ο παραγωγός ή οι ενδιάμεσοι, χαρακτηρίζουμε αυτό που συμβαίνει ως απώλεια τροφίμων (food loss). 

Επομένως, food waste μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ό,τι συμβαίνει στα τρόφιμα, εφόσον φτάσουν στον τελικό αποδέκτη, δηλαδή, σε εμάς. Εφόσον ευθυνόμαστε για την σπατάλη τροφίμων, θα πρέπει να δώσουμε και λύσεις. Ποιο, όμως, είναι το μερίδιο ευθύνης μας για τα τρόφιμα που δεν αξιοποιούνται και δεν καταναλώνονται;

Τί λένε τα κομπιούτερ και οι αριθμοί;

Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι το 1/3 του παραγόμενου φαγητού, αριθμός ο οποίος ισοδυναμεί σε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους τροφής, αξίας περίπου 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων ΗΠΑ, καταλήγει να σαπίζει στους κάδους απορριμμάτων των καταναλωτών και των λιανεμπόρων ή να καταστρέφεται λόγω των κακών πρακτικών μεταφοράς ή συγκομιδής.

Υπολογίζεται ότι ένας άνθρωπος πετάει στα σκουπίδια κάθε χρόνο 121 κιλά τροφίμων, με το 61% των πεταμένων τροφών να προέρχονται από τα νοικοκυριά, το 26% από τις διάφορες υπηρεσίες τροφίμων και το 13% από τα καταστήματα εστίασης σύμφωνα με έρευνα του 2019.

Στην Ελλάδα, η σπατάλη φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από τον μέσο παγκόσμιο όρο, αφού εκτιμάται ότι, ανά κεφαλή, ετησίως, πετιούνται από τα ελληνικά νοικοκυριά 142 κιλά διαθέσιμου φαγητού που δεν καταναλώνεται, καθώς, επίσης, άλλα 7 κιλά ανά κεφαλή κάθε χρόνο από τον τομέα της εστίασης.

Από τα παραπάνω μας είναι ξεκάθαρο ότι, ως καταναλωτές, αποτελούμε μέρος του προβλήματος. Γιατί, όμως, να ξεβολευτούμε και να κάνουμε την οποιαδήποτε ενέργεια;

Άντε καλέ σιγά…

Ένα γονοτυπικό χαρακτηριστικό πολλών ανθρώπων είναι η απαξίωση των ζητημάτων γύρω του και η αμέτοχη στάση του σε όσα δεν τον αφορούν ή δεν τον θίγουν άμεσα. Για την μάζα, η σπατάλη τροφίμων δεν θεωρείται πρωταρχικό πρόβλημα, όμως βλέποντας τα στοιχεία ερευνών, μάλλον θα αναθεωρήσουμε. Η απώλεια και σπατάλη τροφίμων κλονίζει δύο βασικούς πυλώνες: Την κοινωνία και το περιβάλλον.

Κοινωνία

Η απώλεια και η σπατάλη τροφίμων επιτείνουν την επισιτιστική ανασφάλεια και τον υποσιτισμό. Δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν στους κάδους κάθε χρόνο, και στον αντίποδα, σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι υποσιτίζονται και άλλο 1 δισεκατομμύριο λιμοκτονεί. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Eurostat το 2018, το 18,5% των Ελλήνων βρισκόταν στο κατώφλι της φτώχειας, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 2 εκατομμύρια Έλληνες. Η κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού μπορεί να οδηγήσει επιπλέον 100 εκατομμύρια ανθρώπους να περιπέσουν στην ακραία φτώχεια σε διεθνές επίπεδο.

Περιβάλλον

Τα τρόφιμα τα οποία εν τέλει χάνονται ή σπαταλιούνται αντιστοιχούν στο ένα τέταρτο περίπου της συνολικής ποσότητας νερού που χρησιμοποιεί ο πρωτογενής τομέας και απαιτούν καλλιεργήσιμη έκταση ίση με την Κίνα. Σύμφωνα με έρευνα της Unilever, απαιτείται μεγάλο ποσό για την ανάπτυξη, συγκομιδή, επεξεργασία, συσκευασία, λιανικό εμπόριο και προετοιμασία φαγητού. Επιπλέον, 8% ως 10% των παγκόσμιων εκπομπών «αερίων του θερμοκηπίου» σχετίζονται με την τροφή που δεν καταναλώνεται. Επίσης, υποβαθμίζεται περαιτέρω η ποιότητα του εδάφους, μειώνεται η γονιμότητά του, έχουμε απώλεια της βιοποικιλότητας. Τα νοικοκυριά, από την άλλη, επηρεάζουν και εκείνα με τον τρόπο τους το περιβάλλον, μέσω των διατροφικών τους συνηθειών, της ενέργειας που καταναλώνουν για το μαγείρεμα της τροφής, αλλά και της παραγωγής αποβλήτων.

Τα παραπάνω στοιχεία θα έπρεπε να μας θορυβήσουν και να μας κάνουν να ενεργοποιηθούμε ως προς την μείωση της σπατάλης τροφίμων. Πολλά από τα μέρη της εφοδιαστικής αλυσίδας έχουν στρέψει την προσοχή τους σε μια πιο βιώσιμη διαχείριση των τροφίμων. Ίσως είναι καιρός να αλλάξουμε και εμείς, ως καταναλωτικό κοινό κάποιες συνήθειες μας.

5 + 1 τρόποι να μειώσουμε ως καταναλωτές την σπατάλη τροφίμων

Υπάρχουν ποικίλοι τρόποι να μειώσουμε την αλόγιστη απόρριψη τροφίμων. Συνδυαστικά ή μεμονωμένα, θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι από τα παρακάτω:

1. Να πηγαίνουμε συχνότερα για ψώνια: Έτσι, θα μας δίνεται η δυνατότητα να αγοράζουμε πάντα φρέσκα τρόφιμα και σε μικρότερες ποσότητες, θα τα καταναλώνουμε άμεσα και δε θα χρειάζεται να τα πετάμε.
2. Να κοιτάμε τις ετικέτες: Πρωτίστως, βεβαιωνόμαστε για την ημερομηνία λήξης και, σε δεύτερη ανάγνωση, ψάχνουμε για τυχόν αλλεργιογόνα ή άλλα συστατικά. Έτσι, δρούμε προληπτικά και δεν ανοίγουμε συσκευασίες προϊόντων που δεν έχουμε σκοπό να καταναλώσουμε.
3. Να μαγειρεύουμε μικρότερες ποσότητες: Με την εξάσκηση και την τριβή μπορούμε να μάθουμε να μαγειρεύουμε μικρότερες ποσότητες που θα αρκούν για όλα τα μέλη του νοικοκυριού.
4. Να αξιοποιούμε τα leftovers: Συνήθως την περίοδο των γιορτών, θέλοντας να ευχαριστήσουμε τους καλεσμένους μας, κάνουμε υπερβολές στην ποσότητα του φαγητού. Έτσι, μας μένουν αρκετές παρασκευές, τις οποίες δυο μέρες μετά δεν θα τις τρώμε ευχάριστα και πολύ πιθανό να τις πετάξουμε. Ωστόσο, μια καλή λύση αποτελεί να ανατρέξουμε σε ενδιαφέρουσες και εύγευστες συνταγές στο διαδίκτυο που θα μας βοηθήσουν να αξιοποιήσουμε τα περισσεύματα.
5. Να επιλέγουμε την κομποστοποίηση: Εάν θέλουμε να το πάμε ένα βήμα παραπέρα, μπορούμε να αξιοποιήσουμε κάθε μέρος των τροφίμων που δεν μαγειρεύουμε ή απορρίπτουμε, κάνοντας κομποστοποίηση. Σε αρκετούς δήμους, παρέχεται εντελώς δωρεάν στους ενδιαφερόμενους ο κάδος, ο αναδευτήρας και οι οδηγίες χρήσης για να κάνουν οικιακή κομποστοποίηση τα απορρίμματα κουζίνας.
6. Να προσφέρουμε γεύμα χαράς: Μπορούμε να προσφέρουμε όσα πιάτα ή/ και τρόφιμα περισσέψουν σε οικογένειες που δεν μπορούν να καλύψουν τις επισιτιστικές τους ανάγκες ή σε άστεγους που το έχουν ανάγκη.

Η Γη είναι ένας εκπληκτικός πλανήτης. Μας φιλοξενεί εκατομμύρια χρόνια, γι’ αυτό και το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον προσέχουμε. Πριν να είναι πολύ αργά, όσο κοινότυπο και να ακούγεται, καθένας από εμάς θα πρέπει κάνει μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά του, εμπνέοντας έτσι και άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Έχουμε ακόμη περιθώριο να καθυστερήσουμε τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές ένα μέλλον ευοίωνο και έναν πλανήτη ακόμη πιο φιλικό προς το ανθρώπινο είδος.

Σε τί χρειάζεται ένα σπίτι αν δεν έχεις έναν υποφερτό πλανήτη να το βάλεις επάνω;

Χένρυ Ντέιβιντ Θορώ

Με πληροφορίες από https://www.consilium.europa.eu