Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες «ημέρες μνήμης» προστίθενται στα ημερολόγια μας. Κάτι τέτοιο, οτιδήποτε άλλο παρά ευχάριστο είναι. Σίγουρα, όμως, είναι σημαντικό να τις θυμόμαστε. Να θυμόμαστε τη θηριωδία των πολέμων και τα συντρίμμια που αφήνουν πίσω, τον πόνο και τον θάνατο, με τα οποία κανένας άνθρωπος δεν θα πρέπει να έρχεται αντιμέτωπος. Οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι από αγάπη (ακόμη και βιολογικά να το δούμε) και καταλήγουμε βουτηγμένοι στο αίμα. Είναι αφορμή να θυμόμαστε πως το μίσος και ο φανατισμός, μόνο κακό μπορούν να κάνουν. Να θυμόμαστε γενικώς… Η μνήμη είναι το πιο ισχυρό όπλο των ανθρώπων και των λαών, γιατί ο λαός που δεν ξεχνά την ιστορία του, αποφεύγει τα ίδια λάθη. Η μνήμη των λαών, όμως, φαίνεται ότι είναι ίδια με ενός χρυσόψαρου, μερικών δευτερολέπτων, γι’ αυτό και η ιστορία επαναλαμβάνεται με τις ίδιες συνέπειες!
Μία τέτοια ημέρα μνήμης είναι και η σημερινή. Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Ακόμη μία μελανή σελίδα στην παγκόσμια ιστορία. Ως γενοκτονία των Αρμενίων αναφέρονται τα γεγονότα εξόντωσης Αρμενίων πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Συγκεκριμένα, ως έναρξη της Αρμενικής Γενοκτονίας συμβολικά θεωρείται η 24η Απριλίου του 1915, όταν η ηγεσία της Αρμενικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι της Πόλης απαγχονίστηκαν. Θεωρείται μια από τις πρώτες σύγχρονες γενοκτονίες. Η Γενοκτονία των Αρμενίων πραγματοποιήθηκε παράλληλα με γενοκτονίες σε βάρος και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως των Ελλήνων και των Ασσυρίων (Νεστοριανών χριστιανών), γεγονός που εξηγεί και την ιδιαίτερη σύνδεση και εκτίμηση μεταξύ των συλλόγων Ποντίων και Αρμενίων.
Τη Γενοκτονία των Αρμενίων έχουν αναγνωρίσει σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου. Σημαντικό είναι, επίσης, ότι έχει αναγνωριστεί από 4 περιοχές της Ισπανίας (Βασκονία, Καταλονία, Βαλεαρίδες Νήσοι, Ναβάρρα), τη Σκωτία, την Ουαλία και τη Βόρειος Ιρλανδία (από το Ηνωμένο Βασίλειο) και 2 Πολιτείες της Αυστραλίας (Νέα Νότια Ουαλία και Νότια Αυστραλία). Στην αναγνώριση από τις Αυστραλιανές Πολιτείες (από κοινού με τις γενοκτονίες των Ελλήνων και των Ασσυρίων), συνέβαλε και η έρευνα του Ελληνο-Αυστραλού μελετητή γενοκτονιών, Παναγιώτη Διαμαντή, όπως αναγνωρίζεται από βουλευτές. Ας δούμε όμως και αναλυτικά κάποια ιστορικά γεγονότα εκείνης της ημέρα.
Ιστορική αναδρομή
Η Τουρκία του 1915 ήταν μια χώρα υπό κατάρρευση. Η άλλοτε ακμάζουσα Οθωμανική αυτοκρατορία συρρικνωνόταν και οι συνθήκες διαβίωσης για πολλούς Τούρκους χαρακτηρίζονταν από καθημερινές κακουχίες και φτώχεια. Στο άλλο άκρο, κοινωνίες Αρμενίων και Ελλήνων άνθιζαν οικονομικά και πολιτισμικά, προκαλώντας δυσφορία σε πολλούς Τούρκους. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως έχουμε δει πολλές φορές στην ιστορία, δίνεται η καλύτερη ευκαιρία για να ευδοκιμήσει η πιο ακραία μορφή πολιτεύματος, του φανατικού εθνικισμού.
Έτσι, στις 24 Απριλίου του 1915 έμελλε να ξημερώσει για τους Αρμένιους η πιο «κόκκινη Κυριακή» που θα άλλαζε τόσο την πορεία ενός ολόκληρου γένους, όσο και τις ζωές εκατομμύρια ανθρώπων. Οι Τουρκικές αρχές εισέβαλλαν στα σπίτια συνέλαβαν, βασάνισαν και εκτέλεσαν περίπου 250 Αρμένιους, σηματοδοτώντας την αρχή μια αιματηρής «εθνοκάθαρσης». Ως εθνοκάθαρση, ορίζεται η πλήρης εξάλειψη μιας ανεπιθύμητης ομάδας -εν προκειμένω, των Αρμενίων- από την κοινωνία. Με την υπόσχεση μιας «προσωρινής μετακίνησης», οι Αρμένιοι εκτοπίστηκαν ως εξόριστοι και αναγκάστηκαν να ταξιδέψουν δεκάδες χιλιόμετρα με τα πόδια ή σε βαγόνια, στα οποία πολλοί από αυτούς ποδοπατούνταν. Δεν επέστρεψαν ποτέ.
Με τον όρο εθνοκάθαρση αναφερόμαστε στην προσπάθεια δημιουργίας εθνικά ομοιογενών γεωγραφικών περιοχών μέσω βίαιου εκτοπισμού πληθυσμών που ανήκουν σε ιδιαίτερες εθνικές ομάδες. Αυτό προϋποθέτει την πλήρη απομάκρυνση και των τελευταίων υπολειμμάτων της στοχευμένης ομάδας μέσω της καταστροφής πολιτισμικών στοιχείων, όπως μνημεία, νεκροταφεία, τόποι λατρείας κ.α. Μια εθνοκάθαρση μπορεί να λάβει και μορφή γενοκτονίας ή αναγκαστικής μετανάστευσης.
Οι αδύναμοι δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Οι άρρωστοι εκτελούνταν και όσοι άντεχαν, ξυλοκοπούνταν για να πάψουν να αντέχουν. Άνθρωποι οδηγήθηκαν σε εκτελεστικά αποσπάσματα, θανατώνονταν σε νοσοκομεία, καίγονταν ζωντανοί. Γυναίκες βιάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως σκλάβες, παιδιά απήχθησαν από τις οικογένειές τους και προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ και μαθητές εξοντώνονταν με χημικά αέρια. Όλα αυτά υπό την κυβερνητική προπαγάνδα του «όποιος στραφεί ενάντια στους διωκόμενους κερδίζει μια θέση στον παράδεισο». Υπολογίζεται ότι πάνω από 1.5 εκατ. Αρμένιοι έχασαν την ζωή τους.
Η 24η Απριλίου του 1915 σηματοδοτεί την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα και αποτέλεσε την απαρχή της Αρμενικής Διασποράς. Όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν βρέθηκαν ως πρόσφυγες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Πολλοί κατέφυγαν στη Συρία και το Λίβανο, ενώ άλλοι με τη βοήθεια κυρίως γαλλικών αποστολών έφτασαν στη Γαλλία, τις ΗΠΑ αλλά και στην Ελλάδα.
Δράσεις στη Θεσσαλονίκη
Η παρουσία των Αρμενίων στην Ελλάδα είναι μακρά. Στη Θεσσαλονίκη, η παρουσία των Αρμενίων χρονολογείται από τον 18ο αιώνα, όταν κατέφθασαν μερικές δεκάδες Αρμενίων που υπηρετούσαν ως διοικητικοί υπάλληλοι σε οθωμανικούς κρατικούς μηχανισμούς και ξένες εταιρίες. Οι Αρμένιοι της Θεσσαλονίκης οργανώθηκαν σε κοινότητα από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 και από το 1903 η κοινότητα έχει τον δικό της Ορθόδοξο Αρμενικό Ναό της Παναγίας. Σήμερα, στην πόλη λειτουργεί αρμένικο σχολείο κάθε Σάββατο, όπου οι μαθητές διδάσκονται γραφή και ανάγνωση στα αρμενικά, αλλά και την ιστορία της Αρμενίας. Επίσης, λειτουργεί παράρτημα του Αρμενικού Σταυρού Ελέους, της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής, της Αρμενικής Νεολαίας και Προ Νεολαίας Ελλάδος.
Οι θεσμοί της αρμενικής κοινότητας οργανώνουν ετησίως ποικίλες εκδηλώσεις θρησκευτικού, πολιτιστικού, πολιτικού, αλλά και ψυχαγωγικού χαρακτήρα. Στις εκδηλώσεις αυτές περιλαμβάνονται η αιμοδοσία, το Χριστουγεννιάτικο μπαζάρ, οι λειτουργίες της εκκλησίας στις μέρες χριστιανικών εορτών, οι χορευτικές παραστάσεις, αλλά και οι πολιτικές εκδηλώσεις, πορείες και ενημερωτικές δράσεις. Η συμβολή όσων συμμετέχουν στους θεσμούς έχει εθελοντικό χαρακτήρα και ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στις δράσεις του Απριλίου, οι οποίες είναι αφιερωμένες στην επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων.
Η Αρμενική Νεολαία Ελλάδος, του παραρτήματος της Θεσσαλονίκης, διοργανώνει κάθε χρόνο τον Απρίλιο για μια εβδομάδα ενημερωτικές εκδηλώσεις μπροστά από το Λευκό Πύργο ή στην Πλατεία Αριστοτέλους καθώς και την καθιερωμένη πορεία διαμαρτυρίας με κατεύθυνση προς το Τουρκικό Προξενείο στην επέτειο μνήμης της γενοκτονίας. Ωστόσο, η πανδημία και οι συνακόλουθοι περιορισμοί είχαν ως συνέπεια να ακυρωθούν για δύο χρόνια οι παραπάνω δράσεις και να λάβουν διαδικτυακό χαρακτήρα. Φέτος, η Αρμενική Νεολαία επέστρεψε στον αγώνα της εκτός των οθονών, στήνοντας ενημερωτικό περίπτερο στην πλατεία Αριστοτέλους για την 107η επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων.
Οι φετινές δράσεις έλαβαν χώρα μία εβδομάδα πριν από την επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων, διότι η 24 Απριλίου συνάδει με το Πάσχα. Το Σάββατο 16 Απριλίου οι μαθητές του αρμενικού σχολείου επισκέφτηκαν το περίπτερο, όπου οι μαθητές της πέμπτης τάξης τραγούδησαν δύο αρμενικά παραδοσιακά τραγούδια. Την ίδια μέρα, το απόγευμα έγινε η πορεία διαμαρτυρίας προς το Τουρκικό Προξενείο με τη συμμετοχή εκατοντάδων ανθρώπων. Κατά τη διάρκεια της πορείας ακούγονταν συνθήματα, ενώ όταν το πλήθος έφτασε μπροστά στον κλοιό των αστυνομικών, που είχαν σχηματίσει πριν το Τουρκικό Προξενείο, διαβάστηκε το υπόμνημα από δύο μέλη της Αρμενικής Νεολαίας, ο κόσμος τραγούδησε δύο αρμενικά πατριωτικά τραγούδια και η νεολαία άναψε χρωματιστούς καπνούς με τα χρώματα της αρμενικής σημαίας.
Τέλος, ειπώθηκαν οι εθνικοί ύμνοι της Ελλάδας και της Αρμενίας και η πορεία έληξε ειρηνικά. Επιπλέον, την Κυριακή 17 Απριλίου η Αρμενική Εθνική Επιτροπή είχε οργανώσει κεντρική πολιτική εκδήλωση στην οποία συμμετείχαν πολιτικά πρόσωπα της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στο μνημείο των ηρώων του τρίτου σώματος στρατού.
Η εμπειρία ενός επισκέπτη
Το Σάββατο στις 16 Απριλίου επισκέφτηκα το περίπτερο που στήθηκε στην πλατεία Αριστοτέλους εις μνήμην της γενοκτονίας των Αρμενίων. Όταν πλησίασα, η ατμόσφαιρα που επικρατούσε ήταν αρκετά συναισθηματική. Ειδικότερα, γύρω από το περίπτερο υπήρχαν αφίσες, οι οποίες έδιναν μερικές πληροφορίες τόσο για το γεγονός της γενοκτονίας και της αρμενικής διασποράς, όσο και γενικότερα, για τη χώρα της Αρμενίας, τη σχέση της με το χριστιανισμό και την Αρμενική κοινότητα που υπάρχει στην Ελλάδα. Επιπλέον, γύρω από το περίπτερο υπήρχαν ηχεία, από όπου ακούγονταν μελωδίες της αρμενικής μουσικής και κάποια άτομα από την Αρμενική νεολαία, τα οποία έβαφαν όποιον επιθυμούσε, στα χρώματα της αρμενικής σημαίας. Μπαίνοντας στο περίπτερο, μπορούσες να βρεις διάφορα αντικείμενα, τα οποία είχαν σχέση με τη χώρα της Αρμενίας. Αναλυτικότερα, είχε μπλουζάκια, σημαίες, κομπολόγια, κολιέ με τα αρμένικα γράμματα, φωτογραφίες από διάφορα αξιοθέατα της χώρας, βιβλία κτλ.
Φεύγοντας από την εκδήλωση το μήνυμα που έλαβα είναι πως το παρελθόν δε πρέπει να ξεχνιέται. Αντίθετα, θα πρέπει να λειτουργεί σαν μάθημα για τους νεότερους, να μην έχει σύνορα, να μην κάνει διακρίσεις και να βασίζεται στον άνθρωπο. Αν ξεκινήσουμε βάζοντας αυτά στη βάση της πυραμίδας, τότε σίγουρα μπορούμε να ονειρευόμαστε ένα μέλλον χωρίς το πόλεμο και όλα τα παράγωγα αυτού.
