Στα ελληνικά δάση οι πυρκαγιές αποτελούν μείζον φυσικό καταστροφικό φαινόμενο, αφού όχι μόνο μεταβάλλουν την ισορροπία του περιβάλλοντος, αλλά και όλες τις συνιστώσες της ζωής και της βιώσιμης ανάπτυξης του τόπου. Η εθνική τραγωδία που έζησε η Ελλάδα το περασμένο καλοκαίρι, με τις χιλιάδες των πληγέντων, καθώς και την ανυπολόγιστη περιβαλλοντική, οικολογική και οικονομική καταστροφή μεγάλων περιοχών καθιστά αναγκαία και επίκαιρη την ανάδειξη του προβλήματος των δασικών πυρκαγιών. Με αφορμή τα παραπάνω γεγονότα και τον μεγάλο ντόρο που δημιουργήθηκε, θα προσπαθήσω να παραθέσω με τη βοήθεια στατιστικών δεδομένων απαντήσεις σε ερωτήσεις που μπορεί να έχει ένας μέσος πολίτης.
Αιτίες έναρξης των δασικών πυρκαγιών
Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό κατά τη πρόκληση μίας φωτιάς είναι: ποιος είναι ο λόγος έναρξης, ποιος ευθύνεται και σε τι ποσοστό. Τα αίτια, λοιπόν, έναρξης διακρίνονται σε:
- Εμπρησμούς από αμέλεια. Το ποσοστό των επιβεβαιωμένων περιπτώσεων αγγίζουν το 50%. Σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές από ρίψη τσιγάρου, καύση καλαμιών, σκουπιδιών και ξηρών χόρτων, θέρμανση και παρασκευή φαγητού στην ύπαιθρο, βολές των ενόπλων δυνάμεων κτλ.
- Εμπρησμούς από πρόθεση. Το αίτιο αυτό προκαλεί το 30% περίπου των δασικών πυρκαγιών. Οι εμπρηστές λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα και επιλέγουν τις κατάλληλες ημέρες, οι οποίες ευνοούν τη γρήγορη και μεγάλη εξάπλωση της φωτιάς. Τις περισσότερες φορές ο εμπρησμός γίνεται για την οικοπεδοποίηση, για τη βελτίωση των βοσκοτόπων από τους κτηνοτρόφους, για λόγους αντεκδίκησης, για βλάβη της ασφάλειας ή του τουρισμού μίας περιοχής (Καϊλίδης 1990, Αντωνόπουλος 1997).
- Άγνωστα αίτια. Θεωρούνται αυτά που δε μπορούν να εξηγηθούν λογικά ή να αποδειχθούν και αφορούν γύρω στο 17% των περιπτώσεων.
- Φυσικά αίτια. Εδώ ανήκουν οι πυρκαγιές από κεραυνούς ή ηφαίστεια. Οι φυσικές πυρκαγιές στη χώρα μας είναι λίγες, αφού δε ξεπερνούν το 3% (Βορίσης, 2004).
Παράμετροι που επιδεινώνουν την έκταση της φωτιάς
Το καλοκαίρι πολλές από τις συζητήσεις αφορούσαν τις αποφάσεις που έπαιρνε η κυβέρνηση για τις πυρκαγιές με βάση τα μετεωρολογικά φαινόμενα. Πιο συγκεκριμένα, κάποιοι σημαντικοί παράγοντες για τις διαστάσεις που εμπρόκειτο να πάρει μία φωτιά είναι οι εξής:
- Η εποχή. Ειδικότερα, σχεδόν τα 2/3 του συνόλου των δασικών πυρκαγιών συμβαίνουν τους παρακάτω μήνες κατά την εξής αύξουσα σειρά: Αύγουστος (41,56% των πυρκαγιών), Σεπτέμβριος (21,71%), Ιούλιος (18,95%), Οκτώβριος (12,19%), Ιούνιος (7,56%).
- Η θερμοκρασία του αέρα. Οι περισσότερες πυρκαγιές συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 26-30 βαθμούς Κελσίου (34,47%), ενώ σε συνθήκες καύσωνα, όπου η θερμοκρασία φτάνει του 36-40 βαθμούς Κελσίου συμβαίνει μόνο το 4% των πυρκαγιών.
- Η ώρα έναρξης. Το 51% των πυρκαγιών διαδραματίζεται κατά το χρονικό διάστημα 12:00-17:00.
- Η ταχύτητα μίας πυρκαγιάς. Οι πυρκαγιές διαδίδονται με μεγαλύτερη ταχύτητα όταν έχουν βόρειο προσανατολισμό (42,62%).
- Η βλάστηση μίας περιοχής. Οι θαμνώνες αειφύλλων- πλατυφύλλων (όπως είναι το πουρνάρι ή το σπάρτο) υφίστανται τις περισσότερες πυρκαγιές με ποσοστό 42,2% και στη συνέχεια ακολουθούν τα κωνοφόρα είδη (όπως είναι τα πεύκα) καταλαμβάνοντας το 20,63%. Βέβαια, δεν έχει να κάνει τόσο με το είδος της βλάστησης, καθώς αν στην περιοχή πραγματοποιούνται οι κατάλληλες αραιώσεις δέντρων, τότε δεν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πυρκαγιάς (Δημητρακόπουλος, 2009).
Ιδιαιτερότητες των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα
Λαμβάνοντας υπόψη πως η κάθε χώρα έχει το δικό της κλίμα αλλά και τον δικό της τρόπο διακυβέρνησης δημιουργούνται κάποια ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν από το εκάστοτε κράτος. Στη χώρα μας παρουσιάζονται συνοπτικά οι παρακάτω ιδιαιτερότητες:
- Υπάρχει αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών και των καμένων δασικών εκτάσεων από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα. Αποκορύφωμα αποτελούν οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας το 2007, όπου κάηκαν περίπου 2000000 στρέμματα (πανευρωπαϊκή πρωτιά) και χάθηκαν 67 ανθρώπινες ζωές.
- Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα μεγάλων δασικών πυρκαγιών. Επεξηγηματικά, οι πυρκαγιές που ξεφεύγουν από την αρχική επέμβαση των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων και καίνε μεγάλες εκτάσεις (>10000 στρέμματα), αντιπροσωπεύουν μόνο το 4% του συνόλου των πυρκαγιών. Ωστόσο, είναι υπεύθυνες για περισσότερο από το 75% των συνολικά καμένων εκτάσεων! Για την επίλυση αυτού του προβλήματος απαιτείται η οργάνωση και η εκπαίδευση των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων (κατά τα Αμερικάνικα πρότυπα) για την καταπολέμηση της φωτιάς, προτού πάρει μεγάλες διαστάσεις.
- Οι περιαστικές πυρκαγιές συνιστούν ιδιαίτερο πρόβλημα. Για αυτό τον λόγο, η ύπαρξη χωροταξικού σχεδίου για όλη την Ελλάδα με καθορισμένες χρήσεις γης και θεσμοθετημένα μέτρα προστασίας θεωρείται επιτακτική ανάγκη.
- Στην Ελλάδα οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα ανθρωπογενές κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό φαινόμενο που επηρεάζεται από τις εκάστοτε συνθήκες.
- Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπης που δεν έχει ολοκληρώσει το εθνικό της κτηματολόγιο, με συνέπεια να γίνεται εύκολη η καταπάτηση. Ευτυχώς, πλέον σε αυτό το κομμάτι κάνουμε βήματα μπροστά.
- Για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών εμπλέκονται πολλοί φορείς από τις δημόσιες υπηρεσίες (πυροσβεστικό σώμα, δασική υπηρεσία, τοπική αυτοδιοίκηση, αστυνομία κτλ.). Η πρόληψη είναι αποκλειστικό θέμα των δασικών υπηρεσιών, ενώ η καταστολή ανήκει στο πυροσβεστικό σώμα, με απόρροια να δημιουργούνται προβλήματα σύγχυσης.
Συνοψίζοντας, η χώρα μας οφείλει να αλλάξει τακτική προσέγγιση και να προχωρήσει σε αναζήτηση λύσεων. Μία καλή αρχή είναι να επενδύσει στην καθημερινή διαχείριση των δασών λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα, όπως είναι η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών, οι απαραίτητες αραιώσεις και ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων των εν λόγω φορέων. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να εγκαταλείπουμε τα σπίτια μας στο έλεος της φωτιάς προσπαθώντας να διασφαλίσουμε την ανθρώπινη ζωή…
Βιβλιογραφία
Βορίσης Δ. (2004), Η καταστολή των δασικών πυρκαγιών, Αθήνα, Τυπογραφείο Α.Π.Σ.
Καϊλίδης Δ. (1990), Δασικές πυρκαγιές, Θεσσαλονίκη, εκδόσεις «Γιαχούδη-Γιαπουλή»
Αντωνόπουλος Π. (1997), Προστασία δασών από πυρκαγιές, Αθήνα, εκδόσεις «Ίων»
Δημητρακόπουλος Α. Π. (2009), Δασικές πυρκαγιές
